Περισσότερα από 10.600 όστρακα (σπαράγματα
αγγείων), λίθινα τέχνεργα, οστεολογικό υλικό, αλλά και ένα μαρμάρινο ειδώλιο κι
ένα σκεύος- προϊόντα αρχαιοκαπηλίας, αλλά κυρίως προερχόμενα από παράνομες
ανασκαφικές δραστηριότητες των ναζιστικών στρατευμάτων κατοχής το 1941, σε
περιοχές κυρίως της Θεσσαλίας, επέστρεψαν πρόσφατα στην Ελλάδα.
Η επιστροφή έγινε σε επίσημη τελετή που πραγματοποιήθηκε στο υπαίθριο μουσείο Πφάλμπαουτεν, στη Λίμνη της Κωνσταντίας (Bodensee), στη νότια Γερμανία.
Πρόκειται για τη δεύτερη επιστροφή αρχαίων αντικειμένων από τη Γερμανία στην Ελλάδα μέσα στον Ιούνιο, ενώ σύμφωνα με τον διευθυντή του Μουσείου Πφάλμπαουτεν Γκούντερ Σέμπελ, στις αποθήκες γερμανικών μουσείων, αλλά και αλλού, θα πρέπει να βρίσκονται ακόμη πολλές αρχαιότητες από ανασκαφές των διάφορων γερμανικών υπηρεσιών κατά την περίοδο της κατοχής στην Ελλάδα.
Μάλιστα, όπως είπε ο κ. Σέμπελ, «ο εντοπισμός τους θα μπορούσε να αποτελέσει αντικείμενο ελληνογερμανικής συνεργασίας».
Όμως, ο πρώτος άτυπος (πολύ πριν από τη σύναψη, το 1954, της Διεθνούς Σύμβασης της Χάγης, που αποτέλεσε ορόσημο για την προστασία των πολιτιστικών αγαθών σε περίπτωση ένοπλης σύρραξης), αλλά ουσιαστικός, επαναπατρισμός ελληνικής αρχαιότητας από τη Γερμανία έγινε από το 1947 στη Θεσσαλονίκη!
Είναι το υπερμεγέθες (το ύψος του είναι 211 εκατοστά και είναι φιλοτεχνημένο σε χοντρόκοκκο μάρμαρο -μάλλον Θάσου) άγαλμα της Θεσσαλονικιάς κυρίας -γνωστό και ως άγαλμα της Ηρακλειώτισσας (ο όρος προκύπτει από τον τύπο φιλοτέχνησής του, που «μιμείται» την τεχνική των εργαστηρίων της Ηράκλειας της Κάτω Ιταλίας).
Η ιστορία της Θεσσαλονικιάς κυρίας θα μπορούσε άνετα να αποτελέσει σενάριο αστυνομικής περιπέτειας, που εκτυλίσσεται στα χρόνια της γερμανικής κατοχής...
Αλλά η ιστορία της Θεσσαλονικιάς κυρίας, ηλικίας σήμερα 1800 και κάτι ετών, με τις πλούσιες... εμπειρίες, ξεκινά πολύ νωρίτερα.
Και από τον 2ο μ.Χ. αιώνα, οπότε και φέρεται πως «γεννήθηκε» (φιλοτεχνήθηκε)... είδαν και τι δεν είδαν τα μάτια της πλούσιας Θεσσαλονικιάς και μέγιστης... χορηγού για την ανέγερση του Ωδείου της αρχαίας αγοράς στην πόλη.
Είδαν τους Ρωμαίους αξιωματούχους του 200 μ.Χ., είδαν θεατρικές παραστάσεις στο Ωδείο, είδαν τη μαρμαροστρωμένη Via Regia, τις Μαγεμένες (προτού απαχθούν και «φύγουν» κι αυτές εις Παρισίους) κι ύστερα...
Έγινε άγαλμα και τα μαρμάρινα πλέον μάτια της είδαν την αψίδα του Γαλερίου, το ανακτορικό συγκρότημα κι ένα άλλο κυλινδρικό οικοδόμημα (που ύστερα το είπαν… Ροτόντα), είδε το λιμάνι που έκτισε ο Μεγάλος Κωνσταντίνος, είδε Ενετούς, Βυζαντινούς, Σταυροφόρους, Τούρκους, φωτιές, απελευθέρωση, ελληνοποίηση, είδε Γερμανούς κατακτητές που την... έβγαλαν μέσα από τα χώματα των προσχώσεων της ιστορίας (σε βάθος 1,5 μέτρου τη βρήκαν Γερμανοί στρατιώτες που άνοιγαν στρατιωτικά ορύγματα στην περιοχή της αρχαίας αγοράς -εκεί ψηλά στην οδό Αγίου Δημητρίου της Θεσσαλονίκης).
Ήταν Μάρτιος του 1944, όταν άρχισε η κατασκευή των ορυγμάτων από τις γερμανικές δυνάμεις κατοχής και μόλις στις 6 Απριλίου, σε μια πομπώδη τελετή, η Θεσσαλονικιά ερίτιμος μαρμάρινη κυρία παραδόθηκε στα στιβαρά χέρια του Έλληνα έφορου αρχαιοτήτων Στυλιανού Πελεκανίδη, ο οποίος την τοποθέτησε με προσοχή, μαζί με τη μεγάλη οικογένεια των συμπατριωτών της (αγάλματα και άλλα ευρήματα από την περιοχή της Θεσσαλονίκης), στη συλλογή της Ροτόντας.
Ούτε δυο μήνες μετά (στις 31 Μαΐου του 1944) ένοπλοι Γερμανοί στρατιώτες, με το πρόσχημα της προστασίας από αεροπορικές επιθέσεις (είχε προηγηθεί, όπως λέγεται, τηλεφώνημα του ίδιου του Φύρερ), μπήκαν στη Ροτόντα, αγνόησαν μάλλον επιθετικά τις έντονες διαμαρτυρίες του Έλληνα εφόρου, πήραν τη μαρμάρινη κυρία και τη μετέφεραν σιδηροδρομικώς στη Γερμανία, προκειμένου να κοσμήσει το προσωπικό μαρμάρινο χαρέμι (προσωπικό μουσείο) του Χίτλερ.
Λίγους μήνες αργότερα, η κυρία προσφέρθηκε ως «δώρο» του Χίτλερ στην έπαυλη του αγαπημένου του υπουργού και στη συνέχεια στην έπαυλη του υπουργού Λαϊκής Διαφώτισης και προπαγάνδας Γιόζεφ Γκαίμπελς.
Ο Χίτλερ αυτοκτόνησε (30 Απριλίου 1945), ο Γκαίμπελς επίσης (1 Μαΐου 1945), ο πόλεμος τέλειωσε, οι ναζί νικήθηκαν, η Θεσσαλονικιά κυρία κλέφτηκε και πάλι και μεταφέρθηκε από την έπαυλη του Γκαίμπελς στο... γραφικό, παραλίμνιο Bad Αussee της Αυστρίας, σε γειτονικό αλατωρυχείο. Κι εκεί, είχε πάλι υψηλή συντροφιά: εκατοντάδες άλλα έργα τέχνης -επίσης απαχθέντα από τους ναζί- από ολόκληρη την Ευρώπη.
«Το απαχθέν εις Γερμανίαν άγαλμα της πλατείας δικαστηρίων κινδυνεύει να φύγει εις την Αμερικήν» - «Ανευρέθη εν Αυστρία το απαχθέν άγαλμά μας», πληροφορούν οι ελληνικές εφημερίδες της εποχής.
Πράγματι, τα αμερικανικά στρατεύματα ετοιμάζονταν να τη μεταφέρουν, μαζί με άλλες αρχαιότητες, στις Ηνωμένες Πολιτείες, με τη συνοδεία μάλιστα επιστημονικής επιτροπής.
Ευτυχώς, εγκαίρως, το ελληνικό κράτος έστειλε επιτροπή για την παραλαβή του και στο ταξίδι της επιστροφής «επίσημος συνοδός» της μαρμάρινης Θεσσαλονικιάς ήταν ο αείμνηστος έφορος αρχαιοτήτων Χαρ. Μακαρονάς.
Η μαρμάρινη Θεσσαλονικιά κυρία επέστρεψε τελικά στη Θεσσαλονίκη ενάμιση χρόνο αργότερα. Μόλις το 1947. Και επανατοποθετήθηκε στην εφορεία αρχαιοτήτων, που στεγαζόταν στη Ροτόντα.
Έως το 1962, οπότε η πόλη απέκτησε αρχαιολογικό Μουσείο και η πολυταξιδεμένη μαρμάρινη κυρία μεταφέρθηκε πλέον στο νεοανεγερθέν τότε Αρχαιολογικό Μουσείο της Θεσσαλονίκης.
Σήμερα, εκτίθεται στη μεγάλη αίθουσα του Αρχαιολογικού Μουσείου Θεσσαλονίκης, στην ενότητα που αφορά στα αγάλματα του Μουσών που κοσμούσαν το Ωδείο της αρχαίας- Ρωμαϊκής Θεσσαλονίκης.
Η επιστροφή έγινε σε επίσημη τελετή που πραγματοποιήθηκε στο υπαίθριο μουσείο Πφάλμπαουτεν, στη Λίμνη της Κωνσταντίας (Bodensee), στη νότια Γερμανία.
Πρόκειται για τη δεύτερη επιστροφή αρχαίων αντικειμένων από τη Γερμανία στην Ελλάδα μέσα στον Ιούνιο, ενώ σύμφωνα με τον διευθυντή του Μουσείου Πφάλμπαουτεν Γκούντερ Σέμπελ, στις αποθήκες γερμανικών μουσείων, αλλά και αλλού, θα πρέπει να βρίσκονται ακόμη πολλές αρχαιότητες από ανασκαφές των διάφορων γερμανικών υπηρεσιών κατά την περίοδο της κατοχής στην Ελλάδα.
Μάλιστα, όπως είπε ο κ. Σέμπελ, «ο εντοπισμός τους θα μπορούσε να αποτελέσει αντικείμενο ελληνογερμανικής συνεργασίας».
Όμως, ο πρώτος άτυπος (πολύ πριν από τη σύναψη, το 1954, της Διεθνούς Σύμβασης της Χάγης, που αποτέλεσε ορόσημο για την προστασία των πολιτιστικών αγαθών σε περίπτωση ένοπλης σύρραξης), αλλά ουσιαστικός, επαναπατρισμός ελληνικής αρχαιότητας από τη Γερμανία έγινε από το 1947 στη Θεσσαλονίκη!
Είναι το υπερμεγέθες (το ύψος του είναι 211 εκατοστά και είναι φιλοτεχνημένο σε χοντρόκοκκο μάρμαρο -μάλλον Θάσου) άγαλμα της Θεσσαλονικιάς κυρίας -γνωστό και ως άγαλμα της Ηρακλειώτισσας (ο όρος προκύπτει από τον τύπο φιλοτέχνησής του, που «μιμείται» την τεχνική των εργαστηρίων της Ηράκλειας της Κάτω Ιταλίας).
Η ιστορία της Θεσσαλονικιάς κυρίας θα μπορούσε άνετα να αποτελέσει σενάριο αστυνομικής περιπέτειας, που εκτυλίσσεται στα χρόνια της γερμανικής κατοχής...
Αλλά η ιστορία της Θεσσαλονικιάς κυρίας, ηλικίας σήμερα 1800 και κάτι ετών, με τις πλούσιες... εμπειρίες, ξεκινά πολύ νωρίτερα.
Και από τον 2ο μ.Χ. αιώνα, οπότε και φέρεται πως «γεννήθηκε» (φιλοτεχνήθηκε)... είδαν και τι δεν είδαν τα μάτια της πλούσιας Θεσσαλονικιάς και μέγιστης... χορηγού για την ανέγερση του Ωδείου της αρχαίας αγοράς στην πόλη.
Είδαν τους Ρωμαίους αξιωματούχους του 200 μ.Χ., είδαν θεατρικές παραστάσεις στο Ωδείο, είδαν τη μαρμαροστρωμένη Via Regia, τις Μαγεμένες (προτού απαχθούν και «φύγουν» κι αυτές εις Παρισίους) κι ύστερα...
Έγινε άγαλμα και τα μαρμάρινα πλέον μάτια της είδαν την αψίδα του Γαλερίου, το ανακτορικό συγκρότημα κι ένα άλλο κυλινδρικό οικοδόμημα (που ύστερα το είπαν… Ροτόντα), είδε το λιμάνι που έκτισε ο Μεγάλος Κωνσταντίνος, είδε Ενετούς, Βυζαντινούς, Σταυροφόρους, Τούρκους, φωτιές, απελευθέρωση, ελληνοποίηση, είδε Γερμανούς κατακτητές που την... έβγαλαν μέσα από τα χώματα των προσχώσεων της ιστορίας (σε βάθος 1,5 μέτρου τη βρήκαν Γερμανοί στρατιώτες που άνοιγαν στρατιωτικά ορύγματα στην περιοχή της αρχαίας αγοράς -εκεί ψηλά στην οδό Αγίου Δημητρίου της Θεσσαλονίκης).
Ήταν Μάρτιος του 1944, όταν άρχισε η κατασκευή των ορυγμάτων από τις γερμανικές δυνάμεις κατοχής και μόλις στις 6 Απριλίου, σε μια πομπώδη τελετή, η Θεσσαλονικιά ερίτιμος μαρμάρινη κυρία παραδόθηκε στα στιβαρά χέρια του Έλληνα έφορου αρχαιοτήτων Στυλιανού Πελεκανίδη, ο οποίος την τοποθέτησε με προσοχή, μαζί με τη μεγάλη οικογένεια των συμπατριωτών της (αγάλματα και άλλα ευρήματα από την περιοχή της Θεσσαλονίκης), στη συλλογή της Ροτόντας.
Ούτε δυο μήνες μετά (στις 31 Μαΐου του 1944) ένοπλοι Γερμανοί στρατιώτες, με το πρόσχημα της προστασίας από αεροπορικές επιθέσεις (είχε προηγηθεί, όπως λέγεται, τηλεφώνημα του ίδιου του Φύρερ), μπήκαν στη Ροτόντα, αγνόησαν μάλλον επιθετικά τις έντονες διαμαρτυρίες του Έλληνα εφόρου, πήραν τη μαρμάρινη κυρία και τη μετέφεραν σιδηροδρομικώς στη Γερμανία, προκειμένου να κοσμήσει το προσωπικό μαρμάρινο χαρέμι (προσωπικό μουσείο) του Χίτλερ.
Λίγους μήνες αργότερα, η κυρία προσφέρθηκε ως «δώρο» του Χίτλερ στην έπαυλη του αγαπημένου του υπουργού και στη συνέχεια στην έπαυλη του υπουργού Λαϊκής Διαφώτισης και προπαγάνδας Γιόζεφ Γκαίμπελς.
Ο Χίτλερ αυτοκτόνησε (30 Απριλίου 1945), ο Γκαίμπελς επίσης (1 Μαΐου 1945), ο πόλεμος τέλειωσε, οι ναζί νικήθηκαν, η Θεσσαλονικιά κυρία κλέφτηκε και πάλι και μεταφέρθηκε από την έπαυλη του Γκαίμπελς στο... γραφικό, παραλίμνιο Bad Αussee της Αυστρίας, σε γειτονικό αλατωρυχείο. Κι εκεί, είχε πάλι υψηλή συντροφιά: εκατοντάδες άλλα έργα τέχνης -επίσης απαχθέντα από τους ναζί- από ολόκληρη την Ευρώπη.
«Το απαχθέν εις Γερμανίαν άγαλμα της πλατείας δικαστηρίων κινδυνεύει να φύγει εις την Αμερικήν» - «Ανευρέθη εν Αυστρία το απαχθέν άγαλμά μας», πληροφορούν οι ελληνικές εφημερίδες της εποχής.
Πράγματι, τα αμερικανικά στρατεύματα ετοιμάζονταν να τη μεταφέρουν, μαζί με άλλες αρχαιότητες, στις Ηνωμένες Πολιτείες, με τη συνοδεία μάλιστα επιστημονικής επιτροπής.
Ευτυχώς, εγκαίρως, το ελληνικό κράτος έστειλε επιτροπή για την παραλαβή του και στο ταξίδι της επιστροφής «επίσημος συνοδός» της μαρμάρινης Θεσσαλονικιάς ήταν ο αείμνηστος έφορος αρχαιοτήτων Χαρ. Μακαρονάς.
Η μαρμάρινη Θεσσαλονικιά κυρία επέστρεψε τελικά στη Θεσσαλονίκη ενάμιση χρόνο αργότερα. Μόλις το 1947. Και επανατοποθετήθηκε στην εφορεία αρχαιοτήτων, που στεγαζόταν στη Ροτόντα.
Έως το 1962, οπότε η πόλη απέκτησε αρχαιολογικό Μουσείο και η πολυταξιδεμένη μαρμάρινη κυρία μεταφέρθηκε πλέον στο νεοανεγερθέν τότε Αρχαιολογικό Μουσείο της Θεσσαλονίκης.
Σήμερα, εκτίθεται στη μεγάλη αίθουσα του Αρχαιολογικού Μουσείου Θεσσαλονίκης, στην ενότητα που αφορά στα αγάλματα του Μουσών που κοσμούσαν το Ωδείο της αρχαίας- Ρωμαϊκής Θεσσαλονίκης.
