Απόδοση
κειμένου – επιμέλεια: Σαραντάρη Κατερίνα
Κέντρο Ανατολικών Σπουδών
Ήδη από τον Σεπτέμβριο, τη στιγμή που η Γερμανία αγωνιζόταν να ανταπεξέλθει με την πολιτική και τις υποδομές που απαιτεί το μεγαλύτερο κύμα προσφύγων στη σύγχρονη ιστορία, η Γαλλία υποστήριζε την ευρωπαϊκή αλληλεγγύη. Γάλλοι γραφειοκράτες, εξοπλισμένοι με Άραβες μεταφραστές και μεγάφωνα, ξεκίνησαν για την γερμανική πόλη του Μονάχου.
Η ιδέα ήταν να επιβιβάσουν πρόσφυγες σε οχήματα και να τους περάσουν στην απέναντι πλευρά του Ρήνου, στη Γαλλία, διευκολύνοντας έτσι την Γερμανία. Οι Γάλλοι είχαν προγραμματίσει να φέρουν περίπου 1000 αιτούντες άσυλο. Αλλά στο τέλος, μόνο μερικές εκατοντάδες πρόσφυγες πείστηκαν να ανεβούν στο πλοίο. Έγινε φανερό ότι δεν ενδιαφέρονταν για την γαλλική αλληλεγγύη· ήθελαν να ζήσουν στη Γερμανία. Τα οχήματα γύρισαν μισοάδεια.
Το σχέδιο είναι γνωστό. Καθώς η Ευρώπη προσπαθεί να ανταποκριθεί σε αυτά τα συγκλονιστικά γεγονότα των τελευταίων μηνών- αρχικά με το δράμα του ελληνικού νομίσματος, τώρα με την προσφυγική κρίση- η Γαλλία έχει βρεθεί όλο και πιο περιθωριοποιημένη: στην καλύτερη περίπτωση αποτελεί έναν εταίρο της κα Μέρκελ και στη χειρότερη έναν βουβό θεατή. Τον Ιούλιο, με την Ελλάδα στα πρόθυρα της εξόδου από τη ζώνη του ευρώ, ο κ. Ολάντ δελεάστηκε και πήρε μέρος στη διαπραγμάτευση και τη μεσολάβηση. Αλλά η απόφαση της κα Μέρκελ ήταν που καθόρισε τη μοίρα της Ελλάδας.
Το κύμα των προσφύγων βρίσκει τη Γαλλία και πάλι στο περιθώριο της Ευρώπης. Όταν το καλοκαίρι άρχισε να καταφθάνει μεγάλος αριθμός μεταναστών στις ακτές της Μεσογείου, ο κ. Ολάντ αρνήθηκε να υποστηρίξει την ιδέα των εθνικών ποσοστώσεων για τον διαμοιρασμό των αιτούντων άσυλο. Οι Γάλλοι δεν άργησαν να αλλάξουν στάση, όταν η κα Μέρκελ μετέτρεψε τη Γερμανία σε ένα καταφύγιο για τους πρόσφυγες, κερδίζοντας βραβεία ως θεματοφύλακας του ανθρωπιστικού πνεύματος της Ευρώπης. Από τον Σεπτέμβριο ο κ. Ολάντ άλλαξε πορεία, υποστηρίζοντας ένα υποχρεωτικό ευρωπαϊκό σύστημα ποσοστώσεων για όλους. Όταν στήθηκαν οι περιφράξεις και ξεδιπλώθηκαν τα συρματοπλέγματα, ο Ολάντ- προστατευόμενος του Ζακ Ντελόρ, του αρχιτέκτονα μιας Ευρώπης χωρίς σύνορα- ήταν σύμφωνος. Μόνο η κα Μέρκελ πήγε μόνη της τον προηγούμενο μήνα στην Άγκυρα για να προσπαθήσει να πείσει τους Τούρκους να εντείνουν του ελέγχους στα σύνορά τους με την Ευρώπη. Επίσης, εκείνη ήταν που προώθησε μια έκτακτη συνεδρίαση στις Βρυξέλλες, όπου συμμετείχαν τα κράτη κατά μήκος της «Βαλκανικής οδού» που προτιμάται από τους μετανάστες. Η Γαλλία δεν ήταν καν παρούσα.
Μέχρι ένα σημείο, η «έκλειψη» της Γαλλίας σε σχέση με τους πρόσφυγες είναι προϊόν της γεωγραφίας και της ιστορίας. Όταν πριν από λίγα χρόνια κατέρρευσε η Λιβύη και οι μετανάστες κινήθηκαν προς την δυτική Μεσόγειο, η Γαλλία και η Ιταλία βρέθηκαν στην πρώτη γραμμή. Αυτή τη φορά, οι μετανάστες έρχονται από τα ανατολικά, μακριά από τα γαλλικά σύνορα: από τη Συρία και το Ιράκ μέσω της Τουρκίας και των ελληνικών νήσων του Αιγαίου. Αν μη τι άλλο, οι δεσμοί των μεταναστών με πόλεις της Γερμανίας, της Βρετανίας ή της Σουηδίας, λόγω των οικογενειών τους, της πίστης ή της γλώσσας, όπως και οι καλύτερες προοπτικές εργασίας σε αυτά τα μέρη έχουν κάνει τη Γαλλία μια χώρα διέλευσης και όχι έναν τερματικό σταθμό. Το μεγαλύτερο πρόβλημά της με τους πρόσφυγες είναι στο Καλαί, όπου κάτω από πλαστικά καλύμματα σε λασπώδεις διαδρομές, μένουν περίπου 6000 μετανάστες- οι οποίοι όμως επιδιώκουν να εγκαταλείψουν το γαλλικό λιμάνι και μέσω της σήραγγας της Μάγχης να περάσουν στην ισχυρότερη οικονομία της Βρετανίας.
Θα ήταν λάθος να χαρακτηρίσουμε τους Γάλλους ασήμαντους παίκτες της Ευρώπης. Σε τελευταία ανάλυση, ο κ. Ολάντ αναζήτησε μόνο ένα πλεονέκτημα από τις διαπραγματεύσεις με την Ελλάδα και το εξασφάλισε: το ότι η χώρα έπρεπε να μείνει στη ζώνη του ευρώ. Ο Γάλλος Πρόεδρος έχει υποστηρίξει διάφορες ιδέες που έχουν στόχο να ενισχύσουν το ενιαίο νόμισμα, όπως τη δημιουργία Κοινοβουλίου της ευρωζώνης, τις μεταβιβάσεις προϋπολογισμού και τις δημοσιονομικές μεταβιβάσεις. Η Γαλλία πιέζει επίσης για κοινή ευρωπαϊκή συνοριοφυλακή. Η δύναμη της κοινής γαλλο-γερμανικής ισχύος έχει ακόμα σημασία: η πολιτική των ποσοστώσεων πήρε σάρκα και οστά όταν οι Γάλλοι αποφάσισαν να την υποστηρίξουν. Κατά κάποιο τρόπο, ένας άτυπος καταμερισμός εργασίας δίνει το προβάδισμα στη Γερμανία εντός της Ευρώπης ενώ η Γαλλία παίρνει το προβάδισμα εκτός της. Στο εξωτερικό, η στρατιωτική δύναμη της Γαλλίας βρίσκει τρόπους να ανταπεξέρχεται, τη στιγμή που για τη Γερμανία είναι αδιανόητοι (και που τώρα επισκιάζει τις προσπάθειες της Βρετανίας): σκοτώνοντας τζιχαντιστές στο Σάχελ ή βομβαρδίζοντας τη Συρία και το Ιράκ. Το ικανότατο διπλωματικό σώμα της δεν φείδεται προσπαθειών για να μπορέσει να εξασφαλίσει μια συμφωνία για τη μείωση των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα, στη σύνοδο για την κλιματική αλλαγή στο Παρίσι, οι οποίες ξεκινούν την 30 Νοεμβρίου.
Ο ήχος της σιωπής
Από την υπογραφή της Συνθήκης της Ρώμης το 1957, η Γαλλία συνδέεται με τη Γερμανία με μια απλή συμφωνία: ότι ανεξάρτητα από διαφορές συμφερόντων ή πολιτικής που μπορεί να προκύψουν, θα βρίσκουν πάντα ένα τρόπο να συνεργαστούν. Αυτή η συμφωνία συνήθιζε να σημαίνει συμβιβασμούς σε ισότιμη βάση. Αλλά κατά την τελευταία δεκαετία, κατά την οποία η οικονομική αδυναμία έχει αποδυναμώσει την πολιτική της και η διεύρυνση έχει εξασθενήσει την εξουσία της, η Γαλλία παλεύει να αποδεχθεί την υποβαθμισμένη θέση της. Η αυξανόμενη ανισορροπία της δεν γινόταν αντιληπτή λόγω της υπερδραστηριότητας του Νικολά Σαρκοζί, προκατόχου του κ. Ολάντ. Σήμερα, η καθόλου εντυπωσιακή προεδρία του κ. Ολάντ έχει εκθέσει τη Γαλλία στη δυσάρεστη πραγματικότητα μιας γερμανικής ηγεσίας στην Ευρώπη. Αντιμέτωπη με την μονομερή χάραξη πολιτικής από τη Γερμανία σχετικά με τη μεταναστευτική κρίση, η Γαλλία εμφανίζεται αμήχανη και σιωπηλή.
Η απάντηση της γαλλικής κυβέρνησης, σύμφωνα με τον François Heisbourg από το Ίδρυμα Στρατηγικών Ερευνών, ενός think-tank, μπορεί να συνοψιστεί στον γνωστό γαλλικό όρο tétanisé (που προέρχεται από τη νόσο του τετάνου, που προκαλεί μυϊκή σύσφιξη). Η Γαλλία έχει πει όσο το δυνατόν λιγότερα σχετικά με τους μετανάστες και έχει κάνει ακόμα λιγότερα. Έχει συμφωνήσει να δεχθεί μόνο 24.000 αιτούντες άσυλο, λιγότερο από το ένα τρίτο της χωρητικότητας του εθνικού της γηπέδου ποδοσφαίρου. Από τις αρχές του Σεπτεμβρίου, η Γερμανία έχει δεχθεί 500.000.
Ο πραγματικός φόβος της γαλλικής κυβέρνησης είναι το γεγονός πως οτιδήποτε λέει ή κάνει θα είναι ένα δώρο για την Μαρίν Λε Πεν και το ακροδεξιό Εθνικό Μέτωπό της. Όπως ισχύει σήμερα, είναι το φαβορί για να κερδίσει τον έλεγχο της βόρειας γαλλικής περιφέρειας, στις εκλογές τον επόμενο μήνα. Μια πονηρή, ειδική στην τακτική, η κα Λε Πεν γνωρίζει ότι δεν χρειάζεται να πει πολλά για να κερδίσει έδαφος: οι εικόνες των προσφύγων να περνούν μέσα από τα Βαλκάνια ή να καταφθάνουν με βάρκες στις ελληνικές ακτές, κάνουν τη δουλειά για εκείνη. Η κα Μέρκελ χρειάζεται επειγόντως άλλες ευρωπαϊκές χώρες για να μπορέσουν να μοιραστούν το βάρος των προσφύγων. Όποιες και αν είναι οι επιφυλάξεις του κ Ολάντ, ο ίδιος δεν έχει ούτε τη δύναμη ούτε τη διάθεση να την αψηφήσει. Αντίθετα, κάνει βήματα για να την ενισχύσει με δικό του κίνδυνο.
Ήδη από τον Σεπτέμβριο, τη στιγμή που η Γερμανία αγωνιζόταν να ανταπεξέλθει με την πολιτική και τις υποδομές που απαιτεί το μεγαλύτερο κύμα προσφύγων στη σύγχρονη ιστορία, η Γαλλία υποστήριζε την ευρωπαϊκή αλληλεγγύη. Γάλλοι γραφειοκράτες, εξοπλισμένοι με Άραβες μεταφραστές και μεγάφωνα, ξεκίνησαν για την γερμανική πόλη του Μονάχου.
Η ιδέα ήταν να επιβιβάσουν πρόσφυγες σε οχήματα και να τους περάσουν στην απέναντι πλευρά του Ρήνου, στη Γαλλία, διευκολύνοντας έτσι την Γερμανία. Οι Γάλλοι είχαν προγραμματίσει να φέρουν περίπου 1000 αιτούντες άσυλο. Αλλά στο τέλος, μόνο μερικές εκατοντάδες πρόσφυγες πείστηκαν να ανεβούν στο πλοίο. Έγινε φανερό ότι δεν ενδιαφέρονταν για την γαλλική αλληλεγγύη· ήθελαν να ζήσουν στη Γερμανία. Τα οχήματα γύρισαν μισοάδεια.
Το σχέδιο είναι γνωστό. Καθώς η Ευρώπη προσπαθεί να ανταποκριθεί σε αυτά τα συγκλονιστικά γεγονότα των τελευταίων μηνών- αρχικά με το δράμα του ελληνικού νομίσματος, τώρα με την προσφυγική κρίση- η Γαλλία έχει βρεθεί όλο και πιο περιθωριοποιημένη: στην καλύτερη περίπτωση αποτελεί έναν εταίρο της κα Μέρκελ και στη χειρότερη έναν βουβό θεατή. Τον Ιούλιο, με την Ελλάδα στα πρόθυρα της εξόδου από τη ζώνη του ευρώ, ο κ. Ολάντ δελεάστηκε και πήρε μέρος στη διαπραγμάτευση και τη μεσολάβηση. Αλλά η απόφαση της κα Μέρκελ ήταν που καθόρισε τη μοίρα της Ελλάδας.
Το κύμα των προσφύγων βρίσκει τη Γαλλία και πάλι στο περιθώριο της Ευρώπης. Όταν το καλοκαίρι άρχισε να καταφθάνει μεγάλος αριθμός μεταναστών στις ακτές της Μεσογείου, ο κ. Ολάντ αρνήθηκε να υποστηρίξει την ιδέα των εθνικών ποσοστώσεων για τον διαμοιρασμό των αιτούντων άσυλο. Οι Γάλλοι δεν άργησαν να αλλάξουν στάση, όταν η κα Μέρκελ μετέτρεψε τη Γερμανία σε ένα καταφύγιο για τους πρόσφυγες, κερδίζοντας βραβεία ως θεματοφύλακας του ανθρωπιστικού πνεύματος της Ευρώπης. Από τον Σεπτέμβριο ο κ. Ολάντ άλλαξε πορεία, υποστηρίζοντας ένα υποχρεωτικό ευρωπαϊκό σύστημα ποσοστώσεων για όλους. Όταν στήθηκαν οι περιφράξεις και ξεδιπλώθηκαν τα συρματοπλέγματα, ο Ολάντ- προστατευόμενος του Ζακ Ντελόρ, του αρχιτέκτονα μιας Ευρώπης χωρίς σύνορα- ήταν σύμφωνος. Μόνο η κα Μέρκελ πήγε μόνη της τον προηγούμενο μήνα στην Άγκυρα για να προσπαθήσει να πείσει τους Τούρκους να εντείνουν του ελέγχους στα σύνορά τους με την Ευρώπη. Επίσης, εκείνη ήταν που προώθησε μια έκτακτη συνεδρίαση στις Βρυξέλλες, όπου συμμετείχαν τα κράτη κατά μήκος της «Βαλκανικής οδού» που προτιμάται από τους μετανάστες. Η Γαλλία δεν ήταν καν παρούσα.
Μέχρι ένα σημείο, η «έκλειψη» της Γαλλίας σε σχέση με τους πρόσφυγες είναι προϊόν της γεωγραφίας και της ιστορίας. Όταν πριν από λίγα χρόνια κατέρρευσε η Λιβύη και οι μετανάστες κινήθηκαν προς την δυτική Μεσόγειο, η Γαλλία και η Ιταλία βρέθηκαν στην πρώτη γραμμή. Αυτή τη φορά, οι μετανάστες έρχονται από τα ανατολικά, μακριά από τα γαλλικά σύνορα: από τη Συρία και το Ιράκ μέσω της Τουρκίας και των ελληνικών νήσων του Αιγαίου. Αν μη τι άλλο, οι δεσμοί των μεταναστών με πόλεις της Γερμανίας, της Βρετανίας ή της Σουηδίας, λόγω των οικογενειών τους, της πίστης ή της γλώσσας, όπως και οι καλύτερες προοπτικές εργασίας σε αυτά τα μέρη έχουν κάνει τη Γαλλία μια χώρα διέλευσης και όχι έναν τερματικό σταθμό. Το μεγαλύτερο πρόβλημά της με τους πρόσφυγες είναι στο Καλαί, όπου κάτω από πλαστικά καλύμματα σε λασπώδεις διαδρομές, μένουν περίπου 6000 μετανάστες- οι οποίοι όμως επιδιώκουν να εγκαταλείψουν το γαλλικό λιμάνι και μέσω της σήραγγας της Μάγχης να περάσουν στην ισχυρότερη οικονομία της Βρετανίας.
Θα ήταν λάθος να χαρακτηρίσουμε τους Γάλλους ασήμαντους παίκτες της Ευρώπης. Σε τελευταία ανάλυση, ο κ. Ολάντ αναζήτησε μόνο ένα πλεονέκτημα από τις διαπραγματεύσεις με την Ελλάδα και το εξασφάλισε: το ότι η χώρα έπρεπε να μείνει στη ζώνη του ευρώ. Ο Γάλλος Πρόεδρος έχει υποστηρίξει διάφορες ιδέες που έχουν στόχο να ενισχύσουν το ενιαίο νόμισμα, όπως τη δημιουργία Κοινοβουλίου της ευρωζώνης, τις μεταβιβάσεις προϋπολογισμού και τις δημοσιονομικές μεταβιβάσεις. Η Γαλλία πιέζει επίσης για κοινή ευρωπαϊκή συνοριοφυλακή. Η δύναμη της κοινής γαλλο-γερμανικής ισχύος έχει ακόμα σημασία: η πολιτική των ποσοστώσεων πήρε σάρκα και οστά όταν οι Γάλλοι αποφάσισαν να την υποστηρίξουν. Κατά κάποιο τρόπο, ένας άτυπος καταμερισμός εργασίας δίνει το προβάδισμα στη Γερμανία εντός της Ευρώπης ενώ η Γαλλία παίρνει το προβάδισμα εκτός της. Στο εξωτερικό, η στρατιωτική δύναμη της Γαλλίας βρίσκει τρόπους να ανταπεξέρχεται, τη στιγμή που για τη Γερμανία είναι αδιανόητοι (και που τώρα επισκιάζει τις προσπάθειες της Βρετανίας): σκοτώνοντας τζιχαντιστές στο Σάχελ ή βομβαρδίζοντας τη Συρία και το Ιράκ. Το ικανότατο διπλωματικό σώμα της δεν φείδεται προσπαθειών για να μπορέσει να εξασφαλίσει μια συμφωνία για τη μείωση των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα, στη σύνοδο για την κλιματική αλλαγή στο Παρίσι, οι οποίες ξεκινούν την 30 Νοεμβρίου.
Ο ήχος της σιωπής
Από την υπογραφή της Συνθήκης της Ρώμης το 1957, η Γαλλία συνδέεται με τη Γερμανία με μια απλή συμφωνία: ότι ανεξάρτητα από διαφορές συμφερόντων ή πολιτικής που μπορεί να προκύψουν, θα βρίσκουν πάντα ένα τρόπο να συνεργαστούν. Αυτή η συμφωνία συνήθιζε να σημαίνει συμβιβασμούς σε ισότιμη βάση. Αλλά κατά την τελευταία δεκαετία, κατά την οποία η οικονομική αδυναμία έχει αποδυναμώσει την πολιτική της και η διεύρυνση έχει εξασθενήσει την εξουσία της, η Γαλλία παλεύει να αποδεχθεί την υποβαθμισμένη θέση της. Η αυξανόμενη ανισορροπία της δεν γινόταν αντιληπτή λόγω της υπερδραστηριότητας του Νικολά Σαρκοζί, προκατόχου του κ. Ολάντ. Σήμερα, η καθόλου εντυπωσιακή προεδρία του κ. Ολάντ έχει εκθέσει τη Γαλλία στη δυσάρεστη πραγματικότητα μιας γερμανικής ηγεσίας στην Ευρώπη. Αντιμέτωπη με την μονομερή χάραξη πολιτικής από τη Γερμανία σχετικά με τη μεταναστευτική κρίση, η Γαλλία εμφανίζεται αμήχανη και σιωπηλή.
Η απάντηση της γαλλικής κυβέρνησης, σύμφωνα με τον François Heisbourg από το Ίδρυμα Στρατηγικών Ερευνών, ενός think-tank, μπορεί να συνοψιστεί στον γνωστό γαλλικό όρο tétanisé (που προέρχεται από τη νόσο του τετάνου, που προκαλεί μυϊκή σύσφιξη). Η Γαλλία έχει πει όσο το δυνατόν λιγότερα σχετικά με τους μετανάστες και έχει κάνει ακόμα λιγότερα. Έχει συμφωνήσει να δεχθεί μόνο 24.000 αιτούντες άσυλο, λιγότερο από το ένα τρίτο της χωρητικότητας του εθνικού της γηπέδου ποδοσφαίρου. Από τις αρχές του Σεπτεμβρίου, η Γερμανία έχει δεχθεί 500.000.
Ο πραγματικός φόβος της γαλλικής κυβέρνησης είναι το γεγονός πως οτιδήποτε λέει ή κάνει θα είναι ένα δώρο για την Μαρίν Λε Πεν και το ακροδεξιό Εθνικό Μέτωπό της. Όπως ισχύει σήμερα, είναι το φαβορί για να κερδίσει τον έλεγχο της βόρειας γαλλικής περιφέρειας, στις εκλογές τον επόμενο μήνα. Μια πονηρή, ειδική στην τακτική, η κα Λε Πεν γνωρίζει ότι δεν χρειάζεται να πει πολλά για να κερδίσει έδαφος: οι εικόνες των προσφύγων να περνούν μέσα από τα Βαλκάνια ή να καταφθάνουν με βάρκες στις ελληνικές ακτές, κάνουν τη δουλειά για εκείνη. Η κα Μέρκελ χρειάζεται επειγόντως άλλες ευρωπαϊκές χώρες για να μπορέσουν να μοιραστούν το βάρος των προσφύγων. Όποιες και αν είναι οι επιφυλάξεις του κ Ολάντ, ο ίδιος δεν έχει ούτε τη δύναμη ούτε τη διάθεση να την αψηφήσει. Αντίθετα, κάνει βήματα για να την ενισχύσει με δικό του κίνδυνο.
