Το έστειλε ο Γιώργος Επιτήδειος
Άννα Φαλτάιτς
Από τους συμμάχους των ΗΠΑ στη Μέση
Ανατολή, λίγοι είναι τόσο σημαντικοί -ή τόσο άστατοι- όσο είναι η Τουρκία. Τελευταία, οι
διπλωματικές διαφωνίες μεταξύ των δύο χωρών είναι χειρότερες απ’ ό,τι συνήθως.
Σε μια προσπάθεια να αμβλυνθούν οι εντάσεις, ο Τούρκος πρωθυπουργός Μπιναλί Γιλντιρίμ ταξίδεψε στην Ουάσινγκτον στις 7 Νοεμβρίου, για μια τετραήμερη περιοδεία που στόχο είχε να διευθετηθούν μια σειρά ζητημάτων. Όμως, παρά τις προσπάθειές του, ελάχιστοι είναι οι ξεκάθαροι τρόποι για την επίλυση των διαφορών μεταξύ των δύο χωρών, ή της διευθέτησης των νέων και περίπλοκων προβλημάτων που βρίσκονται μπροστά.
Δεσμοί φιλοδοξίας
Η σταθερότητα της Τουρκίας είναι κρίσιμης σημασίας για την επιτυχία των ΗΠΑ στη Μέση Ανατολή. Η Τουρκία δεν είναι μόνο μια οικονομική και διπλωματική δύναμη στην περιοχή, αλλά φέρνει και σημαντική στρατιωτική ισχύ για την αντιμετώπιση του Ισλαμικού Κράτους. Επιπλέον, η χώρα φιλοξενεί εκατομμύρια Σύριων προσφύγων και βοηθά στον περιορισμό των ροών της παράνομης μετανάστευσης προς την Ευρώπη. Επίσης, η Τουρκία είναι σύμμαχος στο ΝΑΤΟ και μια βασική πηγή εισαγωγών για την Ευρωπαϊκή Ένωση.
Όμως η Τουρκία είναι και ένας προβληματικός εταίρος από πολλές απόψεις. Από την οπτική της Ουάσινγκτον, της χώρας ηγείται μια απολυταρχική κυβέρνηση που θέλει να συγκεντρώσει περισσότερες εξουσίες. Η Τουρκία είναι επίσης σύμμαχος της Ρωσίας, του μεγαλύτερου αντιπάλου των ΗΠΑ, κάτι που κατά καιρούς δυσκολεύει τη συνεργασία με την Άγκυρα υπό την «ομπρέλα» του ΝΑΤΟ.
Ωστόσο, τα συμφέροντα της Τουρκίας εξαρτώνται και από τις ΗΠΑ. Σύμφωνα με την Παγκόσμια Τράπεζα, η Τουρκία έχει τη 17η μεγαλύτερη οικονομία του κόσμου. Οι δραστηριότητες του αμερικανικού χρηματοοικονομικού τομέα έχουν την ικανότητα να έχουν επιπτώσεις στην παγκόσμια οικονομία, επηρεάζοντας δυνητικά την ανάπτυξη και την ευημερία της Τουρκίας.
Οι ΗΠΑ συντηρούν επίσης ένα βαθύ στρατιωτικό αποτύπωμα στην «πίσω αυλή» της Τουρκίας, σε περιοχές στρατηγικού ενδιαφέροντος για την Άγκυρα, όπως είναι το Ιράκ. Τέλος, η στήριξη των ΗΠΑ έχει ενισχύσει πολλές χώρες του Αραβικού Κόλπου, περιλαμβανομένης της Σαουδικής Αραβίας, ενώ η εχθρότητα των ΗΠΑ έχει υπονομεύσει την οικονομία και τη διεθνή εικόνα του Ιράν.
Σύμμαχοι με επιφυλάξεις
Ένα πράγμα στο οποίο μπορούν να συμφωνήσουν ΗΠΑ και Τουρκία είναι πως δεν έχουν συχνά κατά νου το συμφέρον η μία της άλλης. Σήμερα, όμως, ο κατάλογος των θεμάτων που προκαλούν αμφισβητήσεις μεταξύ των δύο χωρών είναι πράγματι μεγάλος.
Η στήριξη του αμερικανικού στρατού στις Κουρδικές Μονάδες Λαϊκής Προστασίας στη μάχη κατά του Ισλαμικού Κράτους στη Συρία ενοχλεί την Τουρκία. Η Άγκυρα θεωρεί τους αντάρτες αυτούς ισοδύναμους με το PKK, που για δεκαετίες πολεμά την Τουρκία εντός των συνόρων της. Αν και οι ΗΠΑ καθησύχασαν κάπως την Τουρκία στο Κουρδικό ζήτημα, καθώς αντιτάχθηκαν στο πρόσφατο δημοψήφισμα για την ανεξαρτησία του Ιρακινού Κουρδιστάν, ωστόσο η Άγκυρα θα συνεχίσει να βλέπει τη στήριξη της Ουάσινγκτον προς τις κουρδικές δυνάμεις ως προδοσία των δικών της επιτακτικών αναγκών στον τομέα της ασφάλειας.
Ένα άλλο σημείο τριβής που είναι απίθανο οι δύο πλευρές να λύσουν, αφορά την έκδοση του Φετουλά Γκιουλέν. Η Τουρκία έχει κατηγορήσει τον Ισλαμιστή κληρικό, ο οποίος μένει στην Πενσιλβάνια των ΗΠΑ, ότι υποκίνησε την απόπειρα πραξικοπήματος κατά της κυβέρνησης του προέδρου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν τον Ιούλιο του 2016. Αν και αξιωματούχοι του Λευκού Οίκου έχουν ξεκαθαρίσει πως δεν σκοπεύουν να εμπλακούν με το αίτημα της Άγκυρας για έκδοση του θρησκευτικού ηγέτη, καθώς αυτό είναι στη δικαιοδοσία του υπουργείου Δικαιοσύνης των ΗΠΑ, ωστόσο το θέμα συμπεριλαμβανόταν στον κατάλογο των θεμάτων που συζήτησε ο Γιλντιρίμ με τον Αμερικανό αντιπρόεδρο Μάικ Πενς στη συνάντησή τους στις 9 Νοεμβρίου. Εν τω μεταξύ, οι ΗΠΑ ζήτησαν και αυτές χάρη: την απελευθέρωση αρκετών Αμερικανών που βρίσκονται κρατούμενοι στην Τουρκία, κάτι που η Άγκυρα έχει πει πως είναι αδύνατον να γίνει λόγω των δικών της δικαστικών διαδικασιών.
Αν και οι χώρες δεν θα σημειώσουν ιδιαίτερη πρόοδο στα θέματα αυτά, ωστόσο ίσως μπορέσουν να επιταχύνουν τον τερματισμό της «μάχης» τους με τις βίζες. Στις αρχές Οκτωβρίου, μετά τη σύλληψη από τις τουρκικές αρχές Τούρκου στελέχους του Αμερικανικού προξενείου στην Κωνσταντινούπολη για φερόμενους δεσμούς με τον Γκιουλέν, οι ΗΠΑ ανέστειλαν τις υπηρεσίες μη μεταναστευτικών βιζών για τους Τούρκους πολίτες.
Το περιστατικό αποκάλυψε την πεποίθηση της τουρκικής κυβέρνησης πως πολλές από τις απειλές κατά της κυριαρχίας και της ασφάλειάς της προέρχονται από μια μοναδική πηγή: τον εξόριστο κληρικό και τους ακόλουθούς του. Η Ουάσινγκτον, εν τω μεταξύ, θεωρεί την έκδοση Γκιουλέν ως ένα εμπρηστικό θέμα που δεν τη συμφέρει πολιτικά να διευθετήσει και ένα θέμα το οποίο είναι ξεχωριστό από την προξενική διαμάχη.
Πριν την άφιξή του στις ΗΠΑ, ο Γιλντιρίμ εμφανίστηκε αισιόδοξος πως η διπλωματική αντιπαράθεση θα τελειώσει γρήγορα. Έτσι και έγινε, αφού οι δύο κυβερνήσεις ξεκίνησαν πάλι την παροχή υπηρεσιών βίζας λίγο πριν την αποχώρηση του Τούρκου πρωθυπουργού από την Ουάσινγκτον, κάτι που σηματοδότησε νίκη και για τις δυο χώρες, καθώς συνεχίζουν να εξαρτώνται από τις μεταξύ τους ελεύθερες ροές ανθρώπων, αγαθών και επιχειρήσεων.
Μια φορτισμένη φιλία
Ωστόσο, αν και το πρόσφατο κύμα εντάσεων καταλαγιάζει, κάποια πιο περίπλοκα προβλήματα απειλούν να δημιουργήσουν νέες αναταράξεις. Αρχίζοντας στα τέλη Νοεμβρίου, η δίκη του Τουρκο-Ιρανού εμπόρου χρυσού Ρεζά Ζαράμπ θα φέρει στο φως πληροφορίες που θα μπορούσαν να φέρουν σε δύσκολη θέση την κυβέρνηση της Άγκυρας.
Οι αμερικανικές αρχές κατηγορούν τον Ζαράμπ για συνωμοσία να παρακάμψει τις αμερικανικές κυρώσεις, διοχετεύοντας ιρανικό χρήμα μέσω αμερικανικών και τουρκικών χρηματοπιστωτικών συστημάτων. Αν και η Ουάσινγκτον έχει ξεκάθαρο ενδιαφέρον να «κυνηγήσει» την υπόθεση ώστε να περιορίσει την ικανότητα του Ιράν να παρακάμπτει τις τιμωρητικές κυρώσεις που του έχουν επιβληθεί, ωστόσο η έρευνα έχει ήδη εμπλέξει αρκετούς υψηλόβαθμους Τούρκους με ισχυρές διασυνδέσεις. Αμερικανοί αξιωματούχοι, για παράδειγμα, έχουν συλλάβει τον επικεφαλής της Halk Bank, Χακάν Ατίλλα, και έχουν εκδώσει ένταλμα κατά του πρώην υπουργού Οικονομίας της Τουρκίας Ζαφέρ Τσαγκλαγιάν, προκαλώντας εντάσεις μεταξύ της Ουάσινγκτον και της Άγκυρας.
Ωστόσο, οι ΗΠΑ θα φροντίσουν να μη θέσουν σε υπερβολικά μεγάλο κίνδυνο τους δεσμούς τους με την Τουρκία. Σε καιρούς έντασης, ο Ερντογάν έχει αποδειχθεί παραπάνω από πρόθυμος να στραφεί στη Ρωσία για εμπόριο, συμφωνίες για εξοπλιστικά και διπλωματική στήριξη -μια φιλία που, όσο φευγαλέα και αν είναι, η Ουάσινγκτον θέλει να αποτρέψει.
Σε μια προσπάθεια να αμβλυνθούν οι εντάσεις, ο Τούρκος πρωθυπουργός Μπιναλί Γιλντιρίμ ταξίδεψε στην Ουάσινγκτον στις 7 Νοεμβρίου, για μια τετραήμερη περιοδεία που στόχο είχε να διευθετηθούν μια σειρά ζητημάτων. Όμως, παρά τις προσπάθειές του, ελάχιστοι είναι οι ξεκάθαροι τρόποι για την επίλυση των διαφορών μεταξύ των δύο χωρών, ή της διευθέτησης των νέων και περίπλοκων προβλημάτων που βρίσκονται μπροστά.
Δεσμοί φιλοδοξίας
Η σταθερότητα της Τουρκίας είναι κρίσιμης σημασίας για την επιτυχία των ΗΠΑ στη Μέση Ανατολή. Η Τουρκία δεν είναι μόνο μια οικονομική και διπλωματική δύναμη στην περιοχή, αλλά φέρνει και σημαντική στρατιωτική ισχύ για την αντιμετώπιση του Ισλαμικού Κράτους. Επιπλέον, η χώρα φιλοξενεί εκατομμύρια Σύριων προσφύγων και βοηθά στον περιορισμό των ροών της παράνομης μετανάστευσης προς την Ευρώπη. Επίσης, η Τουρκία είναι σύμμαχος στο ΝΑΤΟ και μια βασική πηγή εισαγωγών για την Ευρωπαϊκή Ένωση.
Όμως η Τουρκία είναι και ένας προβληματικός εταίρος από πολλές απόψεις. Από την οπτική της Ουάσινγκτον, της χώρας ηγείται μια απολυταρχική κυβέρνηση που θέλει να συγκεντρώσει περισσότερες εξουσίες. Η Τουρκία είναι επίσης σύμμαχος της Ρωσίας, του μεγαλύτερου αντιπάλου των ΗΠΑ, κάτι που κατά καιρούς δυσκολεύει τη συνεργασία με την Άγκυρα υπό την «ομπρέλα» του ΝΑΤΟ.
Ωστόσο, τα συμφέροντα της Τουρκίας εξαρτώνται και από τις ΗΠΑ. Σύμφωνα με την Παγκόσμια Τράπεζα, η Τουρκία έχει τη 17η μεγαλύτερη οικονομία του κόσμου. Οι δραστηριότητες του αμερικανικού χρηματοοικονομικού τομέα έχουν την ικανότητα να έχουν επιπτώσεις στην παγκόσμια οικονομία, επηρεάζοντας δυνητικά την ανάπτυξη και την ευημερία της Τουρκίας.
Οι ΗΠΑ συντηρούν επίσης ένα βαθύ στρατιωτικό αποτύπωμα στην «πίσω αυλή» της Τουρκίας, σε περιοχές στρατηγικού ενδιαφέροντος για την Άγκυρα, όπως είναι το Ιράκ. Τέλος, η στήριξη των ΗΠΑ έχει ενισχύσει πολλές χώρες του Αραβικού Κόλπου, περιλαμβανομένης της Σαουδικής Αραβίας, ενώ η εχθρότητα των ΗΠΑ έχει υπονομεύσει την οικονομία και τη διεθνή εικόνα του Ιράν.
Σύμμαχοι με επιφυλάξεις
Ένα πράγμα στο οποίο μπορούν να συμφωνήσουν ΗΠΑ και Τουρκία είναι πως δεν έχουν συχνά κατά νου το συμφέρον η μία της άλλης. Σήμερα, όμως, ο κατάλογος των θεμάτων που προκαλούν αμφισβητήσεις μεταξύ των δύο χωρών είναι πράγματι μεγάλος.
Η στήριξη του αμερικανικού στρατού στις Κουρδικές Μονάδες Λαϊκής Προστασίας στη μάχη κατά του Ισλαμικού Κράτους στη Συρία ενοχλεί την Τουρκία. Η Άγκυρα θεωρεί τους αντάρτες αυτούς ισοδύναμους με το PKK, που για δεκαετίες πολεμά την Τουρκία εντός των συνόρων της. Αν και οι ΗΠΑ καθησύχασαν κάπως την Τουρκία στο Κουρδικό ζήτημα, καθώς αντιτάχθηκαν στο πρόσφατο δημοψήφισμα για την ανεξαρτησία του Ιρακινού Κουρδιστάν, ωστόσο η Άγκυρα θα συνεχίσει να βλέπει τη στήριξη της Ουάσινγκτον προς τις κουρδικές δυνάμεις ως προδοσία των δικών της επιτακτικών αναγκών στον τομέα της ασφάλειας.
Ένα άλλο σημείο τριβής που είναι απίθανο οι δύο πλευρές να λύσουν, αφορά την έκδοση του Φετουλά Γκιουλέν. Η Τουρκία έχει κατηγορήσει τον Ισλαμιστή κληρικό, ο οποίος μένει στην Πενσιλβάνια των ΗΠΑ, ότι υποκίνησε την απόπειρα πραξικοπήματος κατά της κυβέρνησης του προέδρου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν τον Ιούλιο του 2016. Αν και αξιωματούχοι του Λευκού Οίκου έχουν ξεκαθαρίσει πως δεν σκοπεύουν να εμπλακούν με το αίτημα της Άγκυρας για έκδοση του θρησκευτικού ηγέτη, καθώς αυτό είναι στη δικαιοδοσία του υπουργείου Δικαιοσύνης των ΗΠΑ, ωστόσο το θέμα συμπεριλαμβανόταν στον κατάλογο των θεμάτων που συζήτησε ο Γιλντιρίμ με τον Αμερικανό αντιπρόεδρο Μάικ Πενς στη συνάντησή τους στις 9 Νοεμβρίου. Εν τω μεταξύ, οι ΗΠΑ ζήτησαν και αυτές χάρη: την απελευθέρωση αρκετών Αμερικανών που βρίσκονται κρατούμενοι στην Τουρκία, κάτι που η Άγκυρα έχει πει πως είναι αδύνατον να γίνει λόγω των δικών της δικαστικών διαδικασιών.
Αν και οι χώρες δεν θα σημειώσουν ιδιαίτερη πρόοδο στα θέματα αυτά, ωστόσο ίσως μπορέσουν να επιταχύνουν τον τερματισμό της «μάχης» τους με τις βίζες. Στις αρχές Οκτωβρίου, μετά τη σύλληψη από τις τουρκικές αρχές Τούρκου στελέχους του Αμερικανικού προξενείου στην Κωνσταντινούπολη για φερόμενους δεσμούς με τον Γκιουλέν, οι ΗΠΑ ανέστειλαν τις υπηρεσίες μη μεταναστευτικών βιζών για τους Τούρκους πολίτες.
Το περιστατικό αποκάλυψε την πεποίθηση της τουρκικής κυβέρνησης πως πολλές από τις απειλές κατά της κυριαρχίας και της ασφάλειάς της προέρχονται από μια μοναδική πηγή: τον εξόριστο κληρικό και τους ακόλουθούς του. Η Ουάσινγκτον, εν τω μεταξύ, θεωρεί την έκδοση Γκιουλέν ως ένα εμπρηστικό θέμα που δεν τη συμφέρει πολιτικά να διευθετήσει και ένα θέμα το οποίο είναι ξεχωριστό από την προξενική διαμάχη.
Πριν την άφιξή του στις ΗΠΑ, ο Γιλντιρίμ εμφανίστηκε αισιόδοξος πως η διπλωματική αντιπαράθεση θα τελειώσει γρήγορα. Έτσι και έγινε, αφού οι δύο κυβερνήσεις ξεκίνησαν πάλι την παροχή υπηρεσιών βίζας λίγο πριν την αποχώρηση του Τούρκου πρωθυπουργού από την Ουάσινγκτον, κάτι που σηματοδότησε νίκη και για τις δυο χώρες, καθώς συνεχίζουν να εξαρτώνται από τις μεταξύ τους ελεύθερες ροές ανθρώπων, αγαθών και επιχειρήσεων.
Μια φορτισμένη φιλία
Ωστόσο, αν και το πρόσφατο κύμα εντάσεων καταλαγιάζει, κάποια πιο περίπλοκα προβλήματα απειλούν να δημιουργήσουν νέες αναταράξεις. Αρχίζοντας στα τέλη Νοεμβρίου, η δίκη του Τουρκο-Ιρανού εμπόρου χρυσού Ρεζά Ζαράμπ θα φέρει στο φως πληροφορίες που θα μπορούσαν να φέρουν σε δύσκολη θέση την κυβέρνηση της Άγκυρας.
Οι αμερικανικές αρχές κατηγορούν τον Ζαράμπ για συνωμοσία να παρακάμψει τις αμερικανικές κυρώσεις, διοχετεύοντας ιρανικό χρήμα μέσω αμερικανικών και τουρκικών χρηματοπιστωτικών συστημάτων. Αν και η Ουάσινγκτον έχει ξεκάθαρο ενδιαφέρον να «κυνηγήσει» την υπόθεση ώστε να περιορίσει την ικανότητα του Ιράν να παρακάμπτει τις τιμωρητικές κυρώσεις που του έχουν επιβληθεί, ωστόσο η έρευνα έχει ήδη εμπλέξει αρκετούς υψηλόβαθμους Τούρκους με ισχυρές διασυνδέσεις. Αμερικανοί αξιωματούχοι, για παράδειγμα, έχουν συλλάβει τον επικεφαλής της Halk Bank, Χακάν Ατίλλα, και έχουν εκδώσει ένταλμα κατά του πρώην υπουργού Οικονομίας της Τουρκίας Ζαφέρ Τσαγκλαγιάν, προκαλώντας εντάσεις μεταξύ της Ουάσινγκτον και της Άγκυρας.
Ωστόσο, οι ΗΠΑ θα φροντίσουν να μη θέσουν σε υπερβολικά μεγάλο κίνδυνο τους δεσμούς τους με την Τουρκία. Σε καιρούς έντασης, ο Ερντογάν έχει αποδειχθεί παραπάνω από πρόθυμος να στραφεί στη Ρωσία για εμπόριο, συμφωνίες για εξοπλιστικά και διπλωματική στήριξη -μια φιλία που, όσο φευγαλέα και αν είναι, η Ουάσινγκτον θέλει να αποτρέψει.
