Ενοχή και εξιλέωση.

Ουσιώδη στοιχεία πνευματικής ανελίξεως του ανθρώπου

http://roykoymoykoy.blogspot.gr/

Παντελής Γιαννακόπουλος

    Διάβαζα σε ένα παλαιό χριστιανικό περιοδικό, ότι η στοιχειώδης ηθική επίγνωση, η ικανότητα δηλονότι του ανθρώπου να διακρίνει κατ’ αρχάς μεταξύ του καλού και του κακού, να επιλέγει εν συνεχεία το καλό και να το εγκαθιστά (μαζί με την αγάπη προς τον συνάνθρωπο) στην λαμπερή πλευρά της συνείδησής του, από την οποία πλέον θα δέχεται εντολές (θα καθοδηγείται) για πράξεις που συμβάλλουν στην πνευματική του ανέλιξη, τον συνοδεύει από τη στιγμή που γεννιέται ως δωρεά του Θεού. Ωστόσο, καθώς η ανάπτυξη της γνώσεως διευρύνεται, η συνείδηση για να αποφύγει λάθη ηθικής δεοντολογίας, διαλέγει να συνδεθεί με ένα καθορισμένο κώδικα  ηθικής (ηθικό νόμο).Εν προκειμένω, οι Δέκα  Εντολές αποτελούν τον κώδικα ηθικής, τον οποίο αποδέχονται οι Χριστιανοί και στον οποίο αναντιρρήτως υπακούουν. Οιαδήποτε παρέκκλιση από τις αρχές του κώδικα αυτού, προκαλεί στον Χριστιανό ένα δυσάρεστο συναίσθημα που ονόμασε ¨ενοχή¨. Το αίσθημα συνεπώς της ενοχής μπορεί να θεωρηθεί ως η αρχέγονος απαρέσκεια ενστικτώδους φύσεως για συγκεκριμένες ενέργειες-συμπεριφορές, που αργότερα υπέδειξε, απαρίθμησε και κωδικοποίησε η Παλαιά Διαθήκη και συμπλήρωσε η διδασκαλία του Ναζωραίου χαρακτηρίζοντάς τες απαγορευτικές. Ο πεπτωκώς άνθρωπος ένιωσε αυτό το συναίσθημα (της ενοχής) αμέσως μετά την ανυπακοή των πρωτοπλάστων και κατά τις διαρρεύσασες χιλιετίες οι μικρές ή μεγάλες εκτροπές, συνεπικουρούμενες από τα ποικίλα πάθη που ο εωσφόρος ενέσπειρε ως επιθυμιακές παραλείψεις στο υποσυνείδητό του, φαίνεται να τον κρατούν εγκλωβισμένο σε μια μόνιμη κατάσταση ενοχικής έντασης για την πλειονότητα των πράξεών του. Για να στοιχειοθετηθεί δηλαδή ενοχή (μακράν της παρούσης επιφυλλίδας οι νομικές ερμηνείες και συσχετισμοί), θα πρέπει να υπάρχει:                  

       α) Το αντιθεσιακό στοιχείο μεταξύ καλού και κακού (μεταξύ θετικής και αρνητικής εκδοχής, διαφορετικά).

       β) Η πρόταση για την υιοθέτηση του καλού (με την δικαιολόγηση της επιλογής του).

       γ) Η υπόμνηση-ίσως-της αμοιβής των πιστών κατά την Δευτέρα παρουσία.

       δ) Η υποχρέωση τήρησης των κανόνων της χριστιανικής διδασκαλίας και τέλος.

       ε) Η υπαναχώρηση του χριστιανού από την αθέτηση των όρων της αρχικής συμφωνίας.

    Αν όπως ελέχθη, η έννοια (το στοιχείο) της ενοχής ενεφανίσθη ενστικτωδώς και παρέμεινε για το φόβο των …Ιουδαίων, φορώντας και αλλάζοντας έκτοτε όλα τα προσωπεία της οδύνης, αν τούτο ισχύει, τότε από πού εκπήγασε ως δημιουργικός ανανεωτικός αναθεωρητισμός, με τη μορφή της ενοχής της έκπαλαι ανθρώπινης επιθετικότητας; Στην ερώτηση θα απαντούσαν ένιοι (ίσως με επιφυλάξεις, μεταξύ των οποίων  και ο υπογράφων) ως κατωτέρω:                                 

         * Από το ένστικτό του κατ’ αρχάς, ως προελέχθη, την δικλείδα ασφαλείας -μία από τις πολλές- που ο μέγας Θεός χάρισε στον άνθρωπο. 

         * Από την πληθύ  των μικρών ανατροπών που λαβαίνουν χώρα στη ζωή του, οι οποίες καθώς τον “μετατοπίζουν” από την ασφαλή θέση και τη γλυκιά θαλπωρή του χώρου των συνηθειών του, τον εξωθούν -αλίμονο- σε ύβρεις κατά του Θεού, αφού η οργή του για τα δεινά που τον βρίσκουν στρέφεται κατά του Δημιουργού, τον οποίο παλαιόθεν θεωρεί  υπεύθυνο  και για την αποβολή του εκ του Παραδείσου. Οποία πλάνη! Ο άνθρωπος εξουσιάζει τη ζωή του και τελεί εν απολύτω ελευθερία κατ’ ευχήν του Θεού. Ο Θεός παρεμβαίνει στη ζωή του μόνο όταν εκείνος επιμόνως τον επικαλείται για να συντρίψει για λογαριασμό του κάποιο από τα πρόσωπα του Κακού.

         * Από την ταύτιση-αλίμονο-της ανθρώπινης θέσεως με την άρνηση της χριστιανικής κοσμοθεωρίας. Πολύ γρήγορα ωστόσο και ευτυχώς για εκείνον εμφανίζεται το αίσθημα της ενοχής ως επενέργεια του αυτοματισμού αντίδρασης του ενστίκτου, κάθε φορά που ο άνθρωπος σφάλλει (αμαρτάνει) και εφόσον δεν συγκεντρώνει (σει) τις προϋποθέσεις (απαραίτητες δυνατότητες) που θα τον επαναφέρουν στο δρόμο της αλήθειας.

         * Από την ιδιοσυγκρασία, την ευαισθησία, την καλοσύνη, την υπευθυνότητα  κάποιων ανθρώπων να ενστερνισθούν (να τους γίνει πίστη) ότι ευθύνονται και οι ίδιοι για τις σοβαρές δοκιμασίες και τις βασάνους των συνανθρώπων τους.

         * Από την δοτικότητα τινών να επωμίζονται ευκόλως τα βάρη (και τις παραλείψεις ) των άλλων,  μετατρέποντες τις ενοχές τους σε συστημικές (δικές τους) παραλείψεις από τις οποίες αγωνίζονται επίμονα και με κάθε κόστος να απαλλαγούν.

    Το κλασικό ερώτημα που τίθεται επί του προκειμένου, είναι αν ο χριστιανός οφείλει να απαλλαγεί από τις ενοχές του (φοβίες, τύψεις συνειδήσεως) ή αν πρέπει να τις συντηρεί (διατηρεί) στο διηνεκές, για να αποτελούν το συναισθηματικό καθαρτήριο μέσα από το οποίο διερχόμενες οι αποφάσεις των πράξεων θα εξαγνίζονται; Για τον Χριστιανό, η άρνηση των ενοχών αποτελεί αυτόχρημα και άρνηση των αμαρτιών, των κατά σύστημα και επιθυμία σφαλμάτων, των σοβαρών παραλείψεων, των ηθικών παραβάσεων ή του ηθικού νόμου, των πάσης φύσεως υπερβολών κ.λπ., κ.λπ.

    Είναι επίσης αληθές ότι η ενοχή φέρει τον άνθρωπο σε μια κατάσταση εναγώνιας -πολλάκις- αναμονής, της μεταφυσικής τιμωρίας. Είναι κάτι σαν διαρκή αυτομαστίγωση που αποκαθαίρει τον ρύπο της ψυχής τους, ο οποίος συσσωρεύτηκε εκεί, γιατί ο άνθρωπος   παρεξέκλινε  της ηθικής πορείας που υπέδειξε ο Δημιουργός και ενέδωσε σε αλλοτριωτικές του θείου νόμου παραβάσεις. Βρήκα ενδιαφέρουσα την άποψη ότι τα τρία στάδια τα οποία διέβει ο κόσμος για να φθάσει στην παρούσα κατάσταση του μηδενισμού των αξιών και της… υπεραξίας των αρνητισμών είναι:

         α) Η παρακίνηση του κοινού  υπό των μεγάλων ανθρωπιστών για την κατάργηση της θρησκείας και την διατήρηση παράλληλα της ηθικής. Η ηθική, υποστήριξαν, μπορούσε να στηριχθεί στον εαυτό της. Το σύνθημα αυτό, όπως όλοι γνωρίζουμε, υπήρξε ουτοπία.

        β) Η δυνατότητα να καταργηθεί και η ηθική, χωρίς αυτό να επιφέρει διασάλευση της κοινωνικής τάξεως.  Χωρίς όμως ηθική απεδείχθη ότι η επιβολή του νόμου είναι αδύνατος και επακολουθεί το χάος.

         γ) Η ειδωλοποίηση αυτής ταύτης της ανομίας.

    Δυστυχώς η διέλευση των ως άνω σταδίων σε τίποτε δεν ωφέλησε. Απομειώθηκαν παντελώς οι εσωτερικές εκείνες διεργασίες που οδηγούσαν τον άνθρωπο στις κατά Θεόν πράξεις. Εξέλιπαν: η δυσάρεστη αίσθηση των ενοχών, η μετάνοια και η επακολουθούσα εξιλέωση. Κάποιοι πρότειναν αφελώς  να  αρνηθούμε, επί τέλους, τον ηθικό νόμο, για να εξαφανίσουμε τις ενοχές και τις τύψεις της συνειδήσεώς μας.   Ο ανορθολογισμός δηλαδή σε όλο του το μεγαλείο. Έλεος!

    Στο ψυχωφελέστερο βιβλίο όλων των εποχών, την Καινή Διαθήκη, διάβασα πρόσφατα: «Με την επίγνωση της συγχωρήσεως των αμαρτιών και τη βεβαιότητα της σωτηρίας, η βασανισμένη ψυχή βρίσκει τέλεια ανακούφιση από το βάρος των συγκρούσεων. Η ανησυχία και ο φόβος διαλύονται και μέσα στην καρδιά του ανθρώπου γεννάται η ειρήνη “η υπερέχουσα πάντα νουν” (Φιλ. δ΄7) ».