Μια ...βραδυφλεγή
βόμβα στα θεμέλια της ελληνικής οικονομίας και κατά συνέπεια της
διαδικασίας δημοσιονομικής προσαρμογής χαρακτηρίζει η πρόσφατη τριμηνιαία
έκθεση του Γραφείου Προϋπολογισμού στη Βουλή, τη
γήρανση του πληθυσμού. Μάλιστα, επισημαίνει ότι παρά τις αλλαγές που
έχουν συντελεστεί στους τομείς των εσόδων (μεγέθυνση φορολογικής βάσης,
αύξηση φορολογίας κα.) και
των δαπανών (μισθοί, συντάξεις, παροχή
ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης) ώστε να μειωθεί (ή και να εξαλειφθεί) το έλλειμμα του κρατικού προϋπολογισμού, η
βόμβα μπορεί μακροπρόθεσμα να ανατρέψει άρδην την δημοσιονομική ισορροπία.
Και αυτό γιατί από τη μία μεριά η γήρανση
επηρεάζει αρνητικά τα δημοσιονομικά μεγέθη μιας χώρας μιας και αυξάνεται ο
αριθμός των συνταξιούχων, επομένως και οι δαπάνες για συντάξεις ενώ αντίστροφα,
μειώνονται οι εισφορές.
Το ζήτημα της γήρανσης του πληθυσμού και
της δημοσιονομικής βιωσιμότητας απασχολεί τόσο την Ελλάδα όσο και τις υπόλοιπες
τις χώρες της ΕΕ μιας και σύμφωνα με τις προβλέψεις o δείκτης εξάρτησης των
ηλικιωμένων (old-age dependency ratio) αναμένεται να επιδεινωθεί. Ασφαλώς, το
ζήτημα της γήρανσης δεν είναι καινούριο: η αντιμετώπιση του προβλήματος της
γήρανσης του πληθυσμού στην ΕΕ έχει ξεκινήσει αρκετά χρόνια πριν. Για την
Ελλάδα όμως, σύμφωνα με το Γραφείο, η περαιτέρω ανάλυση του ζητήματος έχει
ακόμα μεγαλύτερη σημασία μιας και η χώρα βρίσκεται ήδη σε δυσμενέστατη θέση, τόσο
λόγω του υπέρογκου χρέους της όσο και της βαθιάς ύφεσης που βιώνει.
Δημογραφικές και δημοσιονομικές εξελίξεις στην Ελλάδα και
ΕΕ
Οι δημογραφικές προβλέψεις για την Ελλάδα
είναι απαισιόδοξες: αναμένεται ότι ο συνολικός πληθυσμός θα μειωθεί στα 7,7 εκατ. μέχρι το
2080 (10,9 εκατ. το 2015). Το προσδόκιμο
ζωής στην Ελλάδα για τους άντρες αναμένεται να φτάσει από τα 78,5 έτη το 2015 στα 83,7 έτη το 2060
και για τις γυναίκες από τα 84,9
έτη το 2015
στα 89 έτη το 2060. Το συνολικό ποσοστό γονιμότητας (TFR) στην Ελλάδα αναμένεται να αυξηθεί
οριακά από το 1,33 το 2015 στο 1,34 το 2060 (στην ΕΕ-28 αναμένεται να
αυξηθεί από 1,58 το 2015 στο 1,76 το 2060.
Ο δείκτης
εξάρτησης των ηλικιωμένων (old-age dependency ratio) αναμένεται να αυξηθεί από το 33% το 2015 στο 67,5%. Στην ουσία δηλαδή ενώ σήμερα υπάρχουν 3
άτομα ηλικίας 15 - 64 (δηλαδή σε εργασιακή ηλικία) για κάθε άτομο ηλικίας άνω των 65 (θεωρούμενοι
ως εξαρτώμενοι), το
2060 θα υπάρχουν 3 άτομα ηλικίας 15 - 64 για 2 άτομα ηλικίας άνω των 65.
Αντίστοιχα, στην ΕΕ ο δείκτης θα αυξηθεί από το 27,8% το 2010,
στο 50,1% το 2060.
Από δημοσιονομικής απόψεως, στην Ελλάδα, το
2013 οι κρατικές δαπάνες για συντάξεις ανήλθαν στο 16,2% (αντίστοιχα
στην ΕΕ, το 2013 οι κρατικές δαπάνες για συντάξεις ανήλθαν στο 11,3% του ΑΕΠ), οι συνολικές δαπάνες που σχετίζονται με
την γήρανση, ανήλθαν 28,5% στην Ελλάδα (25,6% στην ΕΕ) ενώ την ίδια στιγμή το χρέος της Ελλάδας
είναι άνω του 170% (αντίστοιχα, στην ΕΕ, το χρέος είναι στο
83,5% του ΑΕΠ το 2016).
Το Γραφείο, επισημαίνει ότι ενώ τα
προηγούμενα χρόνια αφενός μεν ο αριθμός των εργαζομένων ήταν υψηλός, αφετέρου
δε οι συνταξιούχοι λίγοι, οπότε το πρόβλημα της γήρανσης – λόγω
της αύξησης της αντίστοιχης δημοσιονομικής δαπάνης - δεν έχει γίνει ακόμα ιδιαίτερα εμφανές, στο
μέλλον το πρόβλημα θα είναι μεγάλο.
Και θα επηρεάσει και τη δημοσιονομική
κατάσταση της χώρας. Και αυτό γιατί η προβλεπόμενη αύξηση του αριθμού των
ατόμων εκτός παραγωγικής ηλικίας (άνω των 65 χρόνων) σε συνδυασμό με την πτωτική τάση του δείκτη
γονιμότητας τις τελευταίες δεκαετίες και της ανόδου του προσδόκιμου ζωής
αναμένεται να μεταβάλλουν επί τα χείρω το δείκτη εξάρτησης των ηλικιωμένων και
επομένως θα υπάρξει σοβαρή επιβάρυνση των δημοσιονομικών μεγεθών.
Συγκριτικά με τις ευρωπαϊκές χώρες, το
γεγονός αυτό έχει ακόμα μεγαλύτερη σημασία για την Ελλάδα.
Πρώτον διότι η χώρα βαρύνεται από ένα
υπέρογκο χρέος και βρίσκεται ήδη σε φάση δημοσιονομικής προσαρμογής ενώ δεν
υπάρχει δημοσιονομικός χώρος (fiscal
buffer) ώστε να απορροφηθούν οι
επιπτώσεις της γήρανσης. Δεύτερον, διότι η εξέλιξη του προσδοκώμενου δείκτη
εξάρτησης ηλικιωμένων για την Ελλάδα προβλέπεται να είναι χειρότερη σε σχέση με
τις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες. Αυτό αναμένεται να έχει ιδιαίτερα αρνητική
επίδραση και στους ρυθμούς ανάπτυξης της Ελλάδας.
