Δημήτρης Κ. Μπάκας
Προοίμιο
Ζούμε σε μια
περίοδο, που κατακλύζεται από μια γενικευμένη κρίση! Κρίση κάθε είδους και
μεγέθους. Οικονομική, ηθική, καπιταλισμού, κοινωνίας, γάμου, παιδείας …
ανθρωπινότητας.
Κρίση σε όλο τον Πλανήτη. Μια λέξη ελληνικής καταγωγής, που τη δανείστηκαν
σχεδόν όλες οι γλώσσες του κόσμου. Μια λέξη, που καθώς γενικεύεται χάνει το
περιεχόμενό της. Σήμερα κατά βάση λέγοντας κρίση εννοούμε μια εξέλιξη αβέβαιης
διαδικασίας που δεν επιτρέπει διάγνωση και προβλεψιμότητα. Η λέξη κρίση
διαδίδεται βαθμηδόν κατακλύζοντας κάθε τι το κοινωνικό και ανθρώπινο και όταν
επεκτείνεται στη κουλτούρα, στον πολιτισμό, στην ανθρωπινότητα χάνει κάθε
περίγραμμα. Τότε λέμε πως κάτι δεν πάει καλά οπότε καταλήγουμε σε μια πλήρη
συσκότιση. Θα προσπαθήσουμε να προσεγγίσουμε σε ελάχιστο βαθμό το απροσμέτρητο
βάθος όπως και την τεράστια σημασία που
έχει αυτή η λέξη στη ζωή όλων μας.
Εισαγωγή
Στο λεξικό της
Ελληνικής γλώσσας ως κρίση καταγράφεται: διαχωρισμός, ξεχώρισμα, διανοητική
ενέργεια και έκφραση γνώμης και απόφανσης. Ικανότητα του σκέπτεσθαι, λογική,
ευθυκρισία, δικαστική γνωμοδότησης αλλά και βάσανος και παίδεμα. Όμως έχουμε
και κρίσεις για προαγωγές κοκ. Κατά βάση λοιπόν σημαίνει απόφαση ύστερα
ενδελεχή εξέταση. Μια στιγμή κρίσιμης απόφασης. Μια αποφασιστική στιγμή.
Μια ώρα διαταραχής, αρρυθμίας που αναδύονται αβεβαιότητες. Αυτό που απλοϊκά
λέγεται «όλα πάνε άσχημα» πολλές φορές
εκδηλώνει ότι κάτι μας αποκαλύπτει που υπήρχε και δεν το είχαμε
αντιληφθεί, όπως επίσης ότι κάτι βρίσκεται εξέλιξη και γίνεται. Η κρίση
αποκαλύπτει ξαφνικά τη δύναμη και τη μορφή αυτού που σε κανονικές καταστάσεις
παραμένει αόρατο. Η αταξία, ο ανταγωνισμός και η σύγκρουση εντάσσονται και
συμβαίνουν μέσα στην ατομική και
κοινωνική ζωή. Η κρίση, ως ρήξη της
γνώμης, που κυριαρχεί, είναι μια στιγμή εκδήλωσης της αλήθειας, που δεν
αντιλαμβανόμαστε σε συνθήκες «κανονικής ροής».
Κάθε εξέλιξη
δεν έχει απλά γραμμικές πορείες , αλλά χαρακτηρίζεται και από ασυνέχειες και ρήξεις, που καλούνται διαλειπτότητες. Η
σύγχρονη βιολογία θεωρεί ότι κάθε ζωντανός οργανισμός αυτοοργανώνεται, όταν
τελεί σε μια κρίσιμη κατάσταση και έτσι αυτοαναπαράγεται και αυτοδιαιωνίζεται. Κάθε δομισμός
αυτοοργανώνεται (αποδιοργανώνεται-αναδιοργανώνεται) και εξελίσσεται μέσα
από διαρκείς κρίσεις εντός των ορίων αυτορρύθμισης.
Κρίση συνιστά
ένα σημείο καμπής που επιτρέπει τη διάγνωση, ότι χάθηκε η συνέχεια και ο
ρυθμός, οπότε προκαλείται απροσδιοριστία εκεί που υπήρχε ντετερμινισμός (αιτιοκρατία
προβλέψιμη). Μια μείωση κοντολογίς της γνώσης. Η κρίση λοιπόν είναι
ένα οριακό σημείο, όπου ταυτόχρονα έχουμε αναποφασιστικότητα και
αποφασιστικότητα.
Έννοια της κρίσης
Έννοια της κρίσης είναι στην ουσία ένας αστερισμός
επιμέρους εννοιών που αλληλοσχετίζονται θετικά και αρνητικά, όπως διαταραχή, αρρυθμία,
υπερφόρτιση, αβεβαιότητα κοκ. Η ιδέα της διαταραχής που οφείλεται σε εξωτερικό
συμβάν μπορεί να προκαλέσει μια εξωτερική διαταραχή που πυροδοτεί μια κρίση.
Μια ήττα από εξωτερική επίθεση εχθρού, μια κακοκαιρία , ένας σεισμός κλπ.
μπορεί να γίνουν σοβαρές αιτίες κρίσεων. Η εξωτερική διαταραχή ενδέχεται να
προκαλέσει και θετικά φαινόμενα, όπως συσπείρωση και ομοψυχία. Σε μια οικονομία
μια υπερβολική αύξηση προσφοράς σε σχέση με τη ζήτηση επίσης. Κάθε ποσοτική μη
αναμενόμενη αύξηση ή μείωση μπορεί να
προκαλέσει υπερφορτίσεις ή κρίσιμες
καταστάσεις, που δεν είναι δυνατόν να αντιμετωπιστούν σύμφωνα με τους κανόνες
και τα πρότυπα της τρέχουσας λειτουργίας ή με ανάλογο εσωτερικό μετασχηματισμό
του συστήματος.
Σύνηθες φαινόμενο υπερφορτίσεων είναι η διπλή
καθήλωση (double-bind), δηλαδή το σύστημα
καθηλώνεται ανάμεσα σε δύο αντίθετες απαιτήσεις, οπότε παραλύει και
απορρυθμίζεται. Η κρίση εμφανίζεται ως απουσία λύσης. Μπορεί, όμως, ξαφνικά να
προκαλέσει μια καινούργια λύση και έναν εξελικτικό μετασχηματισμό. Η εσωτερική
διαταραχή ως αταξία ( εντροπία) υπάρχει σε κάθε
οργανισμό. Όταν βρίσκεται μέσα σε κάποια όρια μπορεί να αντιμετωπιστεί με
ανάδυση αρνητικής εντροπίας( ζωτικής
δύναμης), που αναζωογονεί
και διαιωνίζει τον οργανισμό. Στην περίπτωση αυτή λέμε ότι οργανισμός είναι
υγιής και τελεί σε κατάσταση αυτοοργανούμενης κρισιμότητας. Κάθε σύστημα, όπως
το κοινωνικό στους κόλπους του περιέχει και λειτουργεί μάλιστα εξ αιτίας της
αταξίας που σημαίνει ότι ένα μέρος της εντροπίας συγκρατείται, διορθώνεται και
ενσωματώνεται στον οργανισμό ως ενεργό δύναμη ζωής.
Όταν υπάρχει υποκρίσιμη κατάσταση τότε ο
οργανισμός δεν αποδίδει το μέγιστο και υποανατύσσεται ή βρίσκεται σε
στασιμότητα και ύφεση. Αντίθετα, όταν η κατάσταση ξεπεράσει το ανώτατο όριο
δυνατοτήτων αυτοοργάνωσης τότε προκαλείται αρρυθμία που εκφράζεται σε
δυσλειτουργία. Προκαλείται ρήξη εκεί που υπήρχε ανασταλτική ανάδραση και
σύγκρουση εκεί που υπήρχε συμπληρωματικότητα. Αυτό επιφέρει μια ανάπτυξη
αβεβαιοτήτων. Το σύνολο του συστήματος προσβάλλεται από την κρίση και
εισέρχεται σε φάση όπου αναπτύσσονται ακαμψίες που δεν επιτρέπουν την επαναφορά
στην μορφή πλαστικότητας που επιτρέπει την διαρκή αναδιοργάνωση.
Η φάση της
κρίσης ενδέχεται να αναπτύξει ποικίλες όψεις άγνωστες μέχρι τότε, καθόσον
δημιουργείται απεμπλοκή άλλων δυνατοτήτων (θετικών ή οπισθοδρομικών), που είχαν
ανασταλεί. Όπως:
Θετικές
αναδράσεις (feed-back) που επαυξάνουν τις
εκτροπές μέχρι υπερφορτώσεις υπερβολής, που είναι δυνατόν να προκαλέσουν
ιλιγγιώδη ρυθμό αλυσιδωτών παρεκκλίσεων και ταχείας διάσπασης και επιδημικής
διάδοσης.
Συμπληρωματικές
δυνάμεις να μεταβληθούν σε συναγωνιστικές και ανταγωνιστικές πχ σε μια κοινωνία
« όλοι εναντίων όλων».
Εκδήλωση
επιθετικών και συγκρουσιακών
χαρακτηριστικών όχι μόνον εσωτερικά μεταξύ ατόμων και ομάδων αλλά και
προς το εξωτερικό τους.
Ακραίο
πολλαπλασιασμό διπλών καθηλώσεων της
υπεύθυνης εξουσίας που δεν μπορεί ούτε να ανεχθεί ούτε να καταστείλει την
ανάπτυξη παρεκκλίσεων.
Απελευθέρωση
και αφύπνιση νέων τρόπων αναδιοργάνωσης μέχρι και «επαναστάσεων» στη σκέψη και
τις ενέργειες με ένα ξεμπλοκάρισμα πνευματικών δραστηριοτήτων λόγω αφύπνισης
της κοινής συνειδήσεως για τις ελλείψεις και ατέλειες που αποκάλυψε η κρίση.
Αν ονομάζαμε «κρίση» κάθε τέτοια αρρυθμία θα
μπορούσαμε να πούμε ότι η ιστορία της ανθρωπότητας αποτελείται από αλυσιδωτές
κρίσεις, που ξεπερνούν ένα σημείο αιχμής. Οικονομικές, κοινωνικές αρρυθμίες ή
πολιτικές. Οι πιο επικίνδυνες κρίσεις συμβαίνουν, όταν η κρίσιμη αιχμή πλήξει
την πνευματική ζωή. Τότε συνήθως διαχέεται στη ζωή γενικά, όπως όταν μια
αρρώστια πλήξει τον εγκέφαλο και μοιραία νοσεί ολόκληρος οργανισμός. Πνευματική
κρίση δηλοί ότι πλήττει όλο το σύστημα των παραγόντων που συναποτελούν το
κοινωνικό γίγνεσθαι και αυτό συμβαίνει όταν διαταράσσεται η τάξη και το μέτρο
που διασφαλίζουν την αρμονική συν-λειτουργία του συνόλου. Επειδή κάθε ζωντανός οργανισμός, όπως είναι η
ανθρώπινη κοινωνία, είναι αεικίνητο και εξελισσόμενο σύνολο η κρίση προσβάλλει
όλα τα κύτταρα-μέλη και διασπάται η ενότητα. Επειδή ο άνθρωπος λειτουργεί
διττά, με έλλογες και μη δυνάμεις, η
υπέρβαση κάθε μέτρου προκαλεί
ανισορροπία!
Με τη διάδοση
των τεχνικών εφαρμογών που οφείλονται στην καταπληκτική άνοδο των θετικών
επιστημών ένα μεγάλο κομμάτι της ζωής μας πήρε μια έντονη μηχανοποιημένη,
λογικοποιημένη μορφή θα λέγαμε. Ως αντίδραση της αυξημένης λογικοποίησης αναπτύχθηκε στην Τέχνη σχεδόν
προγραμματισμένα μια τάση προς το παράλογο, προς το άλογο σχεδόν εχθρικό προς
το λόγο. Η υπέρβαση αυτή του μέτρου εκφράζεται με την υπερβολική θραύση των μορφών στις εικαστικές τέχνες «αφηρημένη» και ανεικονική ζωγραφική και
γλυπτική. Η μουσική, που φεύγοντας από το αρμονικό και μελωδικό στοιχείο
επιχειρεί με ρυθμικούς θορύβους να εκφράσει την ξεσχισμένη ψυχή του σύγχρονου,
ελεύθερου δήθεν, ανθρώπου, βγαίνει από τα όρια, μέσα στα οποία και μόνον
βρίσκει την πλήρωση και την «κάθαρσή» της. Το ασυνείδητο και υποσυνείδητο
κάλυψε σχεδόν το συνειδητό μέρος της ψυχικής
μας ζωής. Ουσιαστικά επικρατεί ο εκλογικευμένος ανορθολογισμός! Ο άνθρωπος χάνει το
συνηθισμένο μέτρο, που καθορίζεται συνήθως από τις πνευματικές αξίες με αντικειμενική
θεώρηση λόγω πολυχρονίου εφαρμογής τους. Άρα, η
πνευματική κρίση είναι κρίση των αξιών του ανθρώπου. Η άρνηση των
πνευματικών αξιών συνήθως παρουσιάζεται με περίτεχνα προσωπεία και
αλλοιώσεις του περιεχομένου. Το ωραίο αντικαταστάθηκε με το προκλητικό.
Το αληθινό με την ατομική πεποίθηση και το αγαθό έγινε συμφέρον ατομικό.
Φυσικά, ζούμε
στον χρυσό αιώνα των θετικών επιστημών, που ουσιαστικά προσδίδουν απίθανη
ελευθερία στον άνθρωπο έναντι των φυσικών και λειτουργικών αναγκών με την υπερνίκηση των δυσκολιών. Για
το εμφανές έλλειμμα ευτυχίας δεν φταίει η τεχνική πρόοδος, αλλά το γεγονός ότι
ο άνθρωπος δεν άντεξε στους πειρασμούς του ευδαιμονισμού που γεννά η πρόοδος
αυτή. Η απόλαυση έγινε αυτοσκοπός. Ο άνθρωπος κατέστη υπηρέτης του επιτεύγματός του. Η τάση για μεγαλύτερη υλική
απόλαυση κατέστη άπειρη με την πλήρη εμπορευματοποίηση της ζωής, οπότε η
υπερβολή της και η αδυναμία ικανοποίησής της
από μεγάλες μάζες έφτασε στο αφόρητο σημείο της απόγνωσης που
επιδεινώνει περισσότερο την κάθε είδους κρίση. Συνήθως, ο κορεσμένος ευδαιμονισμός προκαλεί
πιο οδυνηρά συμπτώματα από την
οικονομική αθλιότητα.
Η
τεχνο-οικονομίστικη σκέψη της Δύσης δεν κατέχει τη λύση. Ο εφαρμοσμένος
κομμουνισμός απέτυχε ως μεσσιανισμός.
Και όλα τα σχήματα που στηρίζονται σε θεωρίες που δεν έχουν ως πρωτεύοντα
μέτοχο τον άνθρωπο δεν έδωσαν και δεν δίνουν την πολυπόθητη ευδαιμονία. Τα όσα
τα τελευταία χρόνια ολόκληρος ο πλανήτης διέρχεται δεινά, ίσως, ευελπιστούμε,
να προκαλούσουν την ανάδυση μιας
νέας κοινής συνείδησης για μεταρρύθμιση
στη σκέψη και τη δράση.
Συμπεράσματα.
Μια νέα διατύπωση της ανάπτυξης θαρρούμε ότι
πρέπει να πάρει προτεραιότητα. Μια ανάπτυξη, η οποία εμπεδώνεται σε μια
ολιστική νοημοσύνη που αναδύεται από μια ολιστική παιδεία. Μια αρμονική ανάπτυξη
όλων των πνευματικών αρετών με σύμμετρο τρόπο. Διαυγέστερη γνωστική παιδεία σε
συνδυασμό με την αισθητική –συναισθηματική λεπταισθησία και την ηθική
καλλιέργεια.
Είμαστε
υποχρεωμένοι να ξαναέλθουμε στο βασικό συνθετικό που είναι ο άνθρωπος ως πρόσωπο-υποκείμενο,
δηλαδή ως ελεύθερος και χρηστοήθης φορέας αξιών (εμμενών σχέσεων) που σημαίνει υπεύθυνος
για τις πράξεις του και ανοιχτός σε μια κοινωνία προσώπων που συνιστά
υποκείμενο, από το οποίο θα αναδύονται υγιής κοινωνική συνείδηση και δυνάμεις
για ενέργειες που ξεπερνούν τις δυνατότητες των ατόμων.
Κάθε αλήθεια,
που εκδηλώνεται ως ρήξη και κρίση, εκτοπίζει τις συγκροτημένες γνώσεις αλλά,
κυρίως, αντιπαρατίθεται στις γνώμες ( αρχαίοι Έλληνες έλεγαν «δόξα»
τη γνώμη), παραστάσεις δίχως αλήθεια συνήθως. «Θραύσματα του
διακινούμενου ειδέναι». Φράκταλ πληροφοριών. Και όμως αυτές οι γνώμες συνιστούν
το υλικό επικοινωνίας μας μεταξύ μας. Με γνώμες συνδιαλεγόμαστε καθημερινά: « οι χαμηλοί μισθοί, οι αδυναμίες της Κυβέρνησης, οι φρικαλεότητες, η έλλειψη
αγωγής, όλοι το ίδιο κάνουν, τα σκάνδαλα
κοκ» αυτά συνιστούν την πρώτη ύλη στην επικοινωνία μας, που
θεωρείται ως ακρογωνιαίος λίθος τού δημοκρατικού και του ηθικού. Γνώμες επί
παντός επιστητού, που στο βάθος υποκρύπτουν το ατομικό μας συμφέρον. Η γνώμη
είναι εντεύθεν του αληθινού και του ψεύτικου. Είναι μισή αλήθεια που
διευκολύνει αφάνταστα την επικοινωνία μας.
Επίλογος.
Η κρίση είναι μια ευκαιρία να προσεγγίσουμε την
αλήθεια. Να συμμεθέξουμε στο πραγματικό
είναι. Απαιτείται όμως να απομακρυνθούμε
κατά τι από το άμεσο ατομικό συμφέρον, που συνιστά αξίωση της αλήθειας, της
ωραιότητας και της ηθικής στάσης. Εκεί βρίσκονται τα πιο εμμενή στοιχεία της
ανθρώπινης ποιότητας που έχει κατακτηθεί μέσα σε τόσες ανθρώπινες τραγωδίες ,
προόδους και καταστροφές. Αυτή η μέθεξη με το πιο μόνιμο, το πιο αληθινό είναι
και οι δική μας , του καθενός μας η συμμετοχή. Η κρίση, όποια μορφή και εάν
έχει θα ήταν πιο ωφέλιμη εάν τη βλέπαμε με ματιά πιο ξεκάθαρη, σε πλατύτερο
τοπικό, αλλά και χρονικό ορίζοντα. Τότε πιο ψύχραιμα με λαμπικαρισμένο από
τυφλωμένο από την αυταπάτη λανθασμένη γνώμη ότι όλα μπορούν να πηγαίνουν καλά
,να περνάμε όλοι καλά και να μας φροντίζουν οι άλλοι.
Η ζωή
εξελίχθηκε κάτω από συνεχείς κρίσεις. Το ίδιο και η ανθρώπινη ιστορία. Όλες οι
κρίσεις προκαλούν αλλαγές και κάνουν πιο ορατή την πραγματικότητα. Οι κρίσεις
είναι ουδέτερες. Μπορεί να έχουν θετικά ή αρνητικά αποτελέσματα ή συνήθως και
τα δύο μαζί. Εξαρτάται από τους ανθρώπους που συμμετέχουν στις κρίσεις. Η
συμμετοχή του καθενός μας είναι υποχρέωση. Όχι μόνον για προσωπικό –ατομικό
συμφέρον αλλά και το γενικότερο συμφέρον του κοινωνικού μας περιβάλλοντος και
ειδικότερα της Πατρίδας μας που δοκιμάζεται από την κρατούσα ήδη αρκετά χρόνια
κρίση που ονομάζεται οικονομική, αλλά επί της ουσίας είναι πολλαπλή και θα
λέγαμε ολιστική, δηλαδή σε όλους τους τομείς. Τούτο είναι φυσιολογικό μέχρι ένα
σημείο, καθόσον η Πατρίδα νοείται ως οντότητα, ως ζωντανός και ενεργός
οργανισμός, ως υποκείμενο και η κρίση είναι πνευματική. Όταν κάποια κύτταρα
νοσούν, όταν κάποια όργανα δεν λειτουργούν μέσα στο ρυθμό που απαιτεί ο
οργανισμός της συγκροτημένης πολιτείας τότε κάποτε όλοι θα υποστούν τις
συνέπειες, άσχετα εάν πρόσκαιρα κάποιοι επωφελούνται με την αδυναμία των άλλων.
Αυτό πάθαμε , αλλά φαίνεται ότι δεν έχουμε συναντήσει οι πολλοί την
πραγματικότητα. Η αλήθεια αποκαλύφθηκε με το συμβάν της κρίσεως. Ας το
παραδεχτούμε!
Μπορούμε να ξεπεράσουμε την κρίση εάν
ξεπεράσουμε τον εαυτό μας. Εάν μας χαρακτηρίζει εμμονή στο είναι ως μέχρι τώρα η άνοιξη δεν θα έλθει. Είμαστε
υποχρεωμένοι να επιμείνουμε, Να έχουμε την προσοχή μας στην αλήθεια που μας
αποκάλυψε η κρίση. Να αναπτύξουμε την υγιή πνευματική κρίση με σύνεση έχοντας
πάντοτε επαφή και μέθεξη με την
πραγματικότητα και ας είναι πικρή. Η επιτυχία όλων μας θα είναι επιτυχία του
καθενός μας και η πλήρωση έρχεται με το να εκτελέσουμε το καθήκον μας και όχι
να επιζητούμε τη λύση από τον άλλον , όποιον και εάν εννοούμε. Η Πατρίδα έχει ανάγκη από τη συμμετοχή, ει
δυνατόν όλων μας, με γνώμονα και ορίζοντα Εκείνη και όχι με γνώμες αλλά με
γνώσεις, σύνεση και φρόνηση. Και όμως το μπορούμε!
Απρίλιος
2017
