https://www.sansimera.gr/
Η Ναυμαχία
της Έλλης ήταν η πρώτη από την εποχή του Αγώνα της Ανεξαρτησίας
αναμέτρηση του ελληνικού και του τουρκικού στόλου, κατά τον Α' Βαλκανικό
Πόλεμο. Πραγματοποιήθηκε το πρωί της 3ης
Δεκεμβρίου 1912 (16 Δεκεμβρίου με το νέο
ημερολόγιο) στ'
ανοιχτά του ακρωτηρίου Έλλη (Ελές-Μπουρνού στα τουρκικά) της χερσονήσου της Καλλίπολης, κοντά στην
είσοδο των Στενών των Δαρδανελλίων. Διήρκεσε
μία ώρα και έληξε με νίκη των ελληνικών δυνάμεων.
Τους πρώτους μήνες του Α' Βαλκανικού Πολέμου ο ελληνικός στόλος
κυριαρχούσε στο Αιγαίο. Υπό την ηγεσία του Υδραίου υποναυάρχου Παύλου Κουντουριώτη (1855-1935), αρχικά απελευθέρωσε τη Λήμνο και εγκατέστησε στον όρμο του
Μούδρου το προκεχωρημένο αγκυροβόλιο του Στόλου. Ακολούθησε η απελευθέρωση του
Αγίου Όρους, των νησιών του βορείου και ανατολικού Αιγαίου (Θάσος,
Σαμοθράκη, Ίμβρος, Τένεδος, Άγιος Ευστράτιος, Μυτιλήνη, Χίος). Αντίθετα, ο τουρκικός στόλος υπό τη
διοίκηση του ναυάρχου Ραμίζ Μπέη παρέμεινε προστατευμένος στα στενά των
Δαρδανελίων, χωρίς να επιχειρήσει έξοδο στο Αιγαίο.
Στα τέλη Νοεμβρίου υπήρχαν πληροφορίες ότι
ο τουρκικός στόλος θα επιχειρούσε έξοδο στο Αιγαίο. Το απόγευμα της 1ης Δεκεμβρίου ο ελληνικός στόλος υπό τον υποναύαρχο Παύλο
Κουντουριώτη απέπλευσε από το ορμητήριό του στον Μούδρο, όταν πληροφορήθηκε ότι
το τουρκικό καταδρομικό «Μετζηδιέ»
εθεάθη στην είσοδο των Δαρδανελλίων. Η περιπολία του ελληνικού στόλου κράτησε
μέχρι το πρωί της 3ης Δεκεμβρίου
1912, χωρίς να φανεί κανένα ίχνος του εχθρού.
Στις 8 το πρωί της ημέρας αυτή κι ενώ ο ελληνικός
στόλος είχε πορεία από βορρά προς νότο, έγινε αντιληπτή η έξοδος του τουρκικού
στόλου στο Αιγαίο. Λίγο αργότερα αναγνωρίσθηκαν τα θωρηκτά «Χαϊρεδίν Βαρβαρόσας», ναυαρχίδα του Ραμίζ
Μπέη, «Τουργκούτ Ρέις», «Μεσουντιέ», «Ασαρ
-ι- Τεφίκ», το καταδρομικό «Μετζηδιέ»
και μερικά αντιτορπιλλικά. Ο ελληνικός στόλος του Αιγαίου αποτελείτο από τη
ναυαρχίδα «Αβέρωφ», τα τρία
παλιά θωρηκτά «Ύδρα», «Σπέτσαι» και «Ψαρά»,
τα τέσσερα νεότευκτα ανιχνευτικά τύπου Λέων,
τα δύο νεότευκτα αντιτορπιλλικά «Νέα Γενεά»
και «Κεραυνός» και τα οκτώ παλαιότερα
μικρά αντιτορπιλικά των τύπων Θύελλα και
Νίκη.
Αμέσως σήμανε συναγερμός. Στις 8:55 ο Κουντουριώτης
διατάσσει τα ανιχνευτικά να ταχθούν σε μια στήλη αριστερά και σε απόσταση 1000
μέτρων από τη γραμμή των ελληνικών θωρηκτών, ενώ τα υπόλοιπα αντιτορπιλικά
πήραν θέσεις προς την πρύμνη των θωρηκτών. Στις 9:00 τα τουρκικά θωρηκτά στράφηκαν προς
βορρά, πλέοντας κοντά στην ακτή, ώστε να εξασφαλίσουν την κάλυψη των πυροβόλων
των επακτίων φρουρίων και να αυξήσουν τη δύναμη πυρός τους. Ακαριαία ήταν και η
αντίδραση του ελληνικού στόλου, που άλλαξε πορεία και τέθηκε σε καταδίωξη του
εχθρικού στόλου.
Οι πορείες των δύο στόλων άρχισαν να
συγκλίνουν και στις 9:05
βρίσκονταν σε απόσταση 14 χιλιομέτρων. Ο Κουντουριώτης ανέμενε να αρχίσει
πρώτος ο εχθρός το πυρ, θέλοντας να αποφύγει τη σπατάλη πυρομαχικών έως ότου η
απόσταση μειωθεί, ώστε να επιτρέπει δραστική βολή. Πράγματι στις 9:22 η τουρκική
ναυαρχίδα άνοιξε πρώτη πυρ από απόσταση 12.500 μέτρων. Ο «Αβέρωφ» ανταπέδωσε τα πυρά και η μάχη
γενικεύτηκε. Από το ξεκίνημα της σύγκρουσης τα τουρκικά θωρηκτά συγκέντρωσαν τα
πυρά τους στη νεότευκτη ναυαρχίδα του ελληνικού στόλου. Το πυρ τους ήταν αρκετά
ταχύ και πυκνό, δεν συνδυαζόταν όμως με την ανάλογη ακρίβεια. Αλλά και τα πυρά
του ελληνικού στόλου δεν ήταν πολύ ακριβέστερα. Ο «Αβέρωφ» ρίχτηκε στη μάχη χωρίς να έχει προλάβει να εκτελέσει
ασκήσεις πυρών μάχης, τα δε παλαιά θωρηκτά είχαν πανάρχαια πυροβόλα με
πρωτόγονα μέσα σκόπευσης και διεύθυνσης βολής.
Στις 9:35 η απόσταση μεταξύ των δύο αντιπάλων είχε
κατέλθει στα 9.500 μέτρα. Τότε ο ναύαρχος Κουντουριώτης αποφάσισε να θέσει σε
εφαρμογή ένα σχέδιο, που από καιρό είχε ωριμάσει μέσα του, δηλαδή να να
εκμεταλλευτεί την υπεροχή ταχύτητας της ναυαρχίδας του για να υπερφαλαγγίσει
από πρώρας την εχθρική παράταξη, εφαρμόζοντας τον «ελιγμό Ταυ», που πρώτος είχε εφαρμόσει ο γιαπωνέζος
ναύαρχος Τόγκο κατά του ρωσικού στόλου στη Ναυμαχία
της Τσουσίμα (27-28 Μαΐου 1905). Αποφάσισε να δράσει ανεξάρτητα από τον
λοιπό στόλο, υψώνοντας το σχετικό σήμα Ζ και διέταξε τον κυβερνήτη της ναυαρχίδας του
Σοφοκλή Δούσμανη να αυξήσει την ταχύτητα μέχρι το μέγιστο και όρμησε ακάθεκτος
κατά του εχθρού.
Ο Τούρκος ναύαρχος, αιφνιδιασμένος από τον
ελιγμό του αντιπάλου του, διατάσσει διαδοχική στροφή των πλοίων κατά 180 μοίρες
προς τα δεξιά. Η εξέλιξη αυτή σήμανε τη διάσπαση της γραμμής και την άτακτη
υποχώρησή του προς τα Στενά γύρω στις 10:00. Η ευκαιρία ήταν μοναδική για τον «Αβέρωφ» να καταδιώξει τα υποχωρούντα τουρκικά
πλοία και να πετύχει αποφασιστικό πλήγμα κατά του εχθρικού στόλου. Δυστυχώς,
όμως, η ταχύτητα πυρός του είχε μειωθεί δραστικά, εξαιτίας προβλημάτων στα
κλείστρα των πυροβόλων. Την ίδια ώρα, τα υπόλοιπα λοιπά ελληνικά πλοία έβαλαν
κατά των υποχωρούντων τουρκικών από απόσταση 5.000 μέτρων. Στις 10:25 το πυρ έπαυσε
από τα ελληνικά πλοία, καθώς τα τουρκικά χάθηκαν στα στενά των Δαρδανελλίων.
Η Ναυμαχία
της Έλλης είχε τελειώσει με μία ακόμη λαμπρή σελίδα να προστίθεται
στη ναυτική ιστορία της Ελλάδας. Ο ελληνικός στόλος παρέμεινε κοντά στα Στενά
έως τις 14:30,
οπότε αποχώρησε με πορεία προς τον Μούδρο, όπου κατέπλευσε νωρίς το βράδυ.
Η επικράτηση του ελληνικού στόλου οφειλόταν
κατά ένα μεγάλο μέρος στον τολμηρό ελιγμό του Κουντουριώτη, αλλά και την
υπεροχή του «Αβέρωφ» έναντι των πλοίων
του τουρκικού στόλου. Η ενέργεια αυτή του Έλληνα ναυάρχου είχε ως αποτέλεσμα να
βρεθεί ο «Αβέρωφ» μέσα στο βεληνεκές
των επάκτιων πυροβόλων και να υποστεί ορισμένες επιφανειακές βλάβες στα
υπερστεγάσματα. Τα τουρκικά πλοία είχαν βαρύτερες ζημιές, αλλά και απώλειες στο
έμψυχο δυναμικό τους, με 58 νεκρούς και 40 τραυματίες. Οι ελληνικές απώλειες
ανήλθαν σε ένα νεκρό υπαξιωματικό, τον σηματωρό Κατζιτζάρη και τον ανθυποπλοίαρχο Μαμούρη, που πέθανε λίγες ημέρες αργότερα
από μόλυνση του τραύματός του. Οι τραυματίες ανήλθαν στους επτά.
Η Ναυμαχία
της Έλλης αποτέλεσε στρατηγικής σημασίας νίκη του Ελληνικού Πολεμικού Ναυτικού.
Ο έλεγχος του Αιγαίου παγιώθηκε, ενώ οι Τούρκοι δεν μπόρεσαν να χρησιμοποιήσουν
τον θαλάσσιο δρόμο, ώστε να ενισχύσουν
τις δυνάμεις τους που μάχονταν σε Μακεδονία και Θράκη.
Η ναυμαχία
https://el.wikipedia.org/
Την παραμονή, το βράδυ της Τετάρτης 3 Δεκεμβρίου 1912, σύμφωνα με τη διήγηση του παρόντος Τούρκου Πλωτάρχη
Χασάν Σαμί Μπέη, οι Οθωμανοί αξιωματικοί έγραψαν τις διαθήκες τους
και αποσύρθηκαν νωρίς για ύπνο ώστε να είναι ακμαίοι το πρωί. Τα ξημερώματα, ο
Μουεζίνης κάλεσε τα πληρώματα γονατιστά να προσευχηθούν. Αμέσως μετά, ο
Οθωμανικός στόλος απέπλευσε. Το πρωί της Τρίτης 2 Δεκεμβρίου στις 8 η ώρα με καλό καιρό
και ήσυχη θάλασσα, άρχισε η έξοδος του Οθωμανικού στόλου από τα Στενά. Οι
καπνοί του εξερχόμενου από τα Δαρδανέλια Τουρκικού στόλου φαίνονταν καθαρά.
Τα ελληνικά ελαφρά σκάφη που περιπολούσαν
στην περιοχή έστειλαν μήνυμα στην ναυαρχίδα ειδοποιώντας την για την έξοδο. Η
αναφορά "ΕΧ ΕΧ ΕΧ" (εχθρός εν όψει) διέτρεξε όλα τα ελληνικά
πλοία. Στον τουρκικό στόλο προηγούνταν το καταδρομικό Μετζιτιέ
και τρία αντιτορπιλλικά και ακολουθούσαν τα θωρηκτά Χαϊρεντίν Μπαρμπαρόσα
(ναυαρχίδα),
Τουργούτ Ρεΐς, Μεσουντιέ και Ασάρι-ι-Τεφίκ.
Στο τέλος βρίσκονταν 5 αντιτορπιλλικά και πλωτό νοσοκομείο σε γραμμή παραγωγής.
Ο ελληνικός στόλος με επικεφαλής την
ναυαρχίδα θωρηκτό Αβέρωφ, ακολουθούμενη από τα
θωρηκτά Ύδρα, Σπέτσες, αρχηγίδα
του Μοιράρχου Πλοιάρχου Πέτρου Γκίνη και Ψαρά, και από πίσω
τα αντιτορπιλλικά Αετός, Ιέραξ, Λέων και Πάνθηρ (τα αποκαλούμενα Θηρία) έσπευσε
να συναντήσει τον αντίπαλο στόλο.
Τα τέσσερα τουρκικά θωρηκτά με την έξοδό
τους έστριψαν δεξιά παραπλέοντας το ακρωτήριο της Έλλης (επειδή δεν ήθελαν να απομακρυνθούν από τα
φρούρια της ακτής), ενώ τα ελληνικά στράφηκαν προς συνάντησή τους.
Οι δύο στόλοι ήρθαν αντιμέτωποι στις 09:00 σε διάταξη μάχης και απόσταση 17 χλμ. Σε
αυτό το σημείο ο ναύαρχος Κουντουριώτης σήμανε πολεμική έγερση και εξέπεμψε το
παρακάτω ιστορικό σήμα προς τον στόλο:
Με την δύναμην του Θεού, τας ευχάς του
Βασιλέως μας και εν ονόματι του Δικαίου, πλέω μεθ' ορμής ακαθέκτου και με την
πεποίθησιν της νίκης εναντίον του εχθρού του Γένους.
Ο ελληνικός στόλος δεν έβαλε πρώτος για να
κάνει οικονομία πυρομαχικών. Ώρα 09:05 υψώνεται στον Αβέρωφ
το προειδοποιητικό σήμα "αρχίσατε
πυρ συγχρόνως μετά του Ναυάρχου". Στις 09:22 ο Οθωμανικός
στόλος άνοιξε πρώτος πυρ από απόσταση 12.500 μ., ενώ ο ελληνικός περίμενε 3
λεπτά ανοίγοντας πυρ στις 09:25
από απόσταση 12.000 μ. Τα τουρκικά θωρηκτά έβαλλαν κυρίως εναντίον του Αβέρωφ με ταχύ πυρ αλλά χωρίς επιτυχία, ενώ
και το Αβέρωφ δεν έκανε ακριβείς βολές.
Στις 09:35 με την απόσταση των δύο στόλων στα 9.500
μ. ο Κουντουριώτης αποδέσμευσε τον στόλο από τις κινήσεις της ναυαρχίδας του
υψώνοντας την σημαία "Ζ" (κινούμαι ανεξάρτητα), και
εκμεταλλευόμενος την μεγαλύτερη ταχύτητα του Αβέρωφ
όρμησε ακάθεκτος με ταχύτητα 21 κόμβων, διαγράφοντας τόξο μπροστά από την
γραμμή του τουρκικού στόλου με σκοπό να υπερφαλαγγίσει τα τουρκικά θωρηκτά και
να τα βάλει μεταξύ των πυρών του Αβέρωφ
και των υπολοίπων ελληνικών θωρηκτών. Αυτός ο ελιγμός λέγεται «Ταύ»
και πραγματοποιήθηκε με επιτυχία από τα Ιαπωνικά θωρηκτά εναντίον των Ρώσων
στην ναυμαχία της Τσουσίμα.
Καθώς η ταχύτητα της θωρηκτής μοίρας τύπου Ύδρα ήταν μικρή (14 κόμβοι),
ο Αβέρωφ υπερφαλάγγισε τον εχθρό μόνο
του και ανάμεσα σε πυκνά πυρά του Τουρκικού στόλου και των απέναντι φρουρίων
έφτασε σε απόσταση 2.850 μ. από τον αντίπαλο. Οι Οθωμανοί όταν κατάλαβαν ότι ο
ελιγμός θα εκτελούνταν με απόλυτη επιτυχία, έκαναν διαδοχική στροφή 160ο και
μπήκαν με φοβερή αταξία ξανά στα Στενά, κάτω από την κάλυψη των επάκτιων
πυροβόλων των φρουρίων Σεντούλμπαχιρ και Κουμκαλέ.
Πρώτο έκανε μεταβολή το Χαϊρεντίν Μπαρμπαρόσα στις 09:50 ακολουθούμενο
από τα υπόλοιπα αλλά έτσι τα τουρκικά πλοία βρέθηκαν πολύ κοντά το ένα στο
άλλο, με αποτέλεσμα να μην μπορούν να χρησιμοποιήσουν τα πυροβόλα τους και να
μειωθεί η ταχύτητά τους στους 10 κόμβους. Ο σχηματισμός βαλλόταν συνεχώς από το
Αβέρωφ και τα άλλα θωρηκτά, που στο
μεταξύ πλησίασαν τον Οθωμανικό στόλο σε απόσταση 4100 μ. Στις 09:55 το Μπαρμπαρόσα δέχτηκε πλήγμα στο κατάστρωμα της
πρύμνης και λίγο αργότερα ένα άλλο βλήμα διαπέρασε τον πυργίσκο της πρύμνης και
προκάλεσε ζημιές και στους λέβητες. Τα Τουργκούτ
Ρεΐς και Μετζιτιέ είχαν
μικρότερες ζημιές. Όμως η ταχύτητα πυρός του Αβέρωφ
είχε ελαττωθεί και δεχόταν τα πυρά των θωρηκτών και των φρουρίων που είχε
πλησιάσει κατά την εκτέλεση του ελιγμού, κι έτσι εγκατέλειψε την καταδίωξη. Η
ναυμαχία έληξε στις 10:17
με τον Οθωμανικό στόλο να εξακολουθεί να είναι αποκλεισμένος μέσα στα Στενά στα
αγκυροβόλια του Τσανάκκαλε και του Σεντούλμπαχιρ.
Σε όλη τη διάρκεια της εμπλοκής το θωρηκτό Αβέρωφ έριξε 127 βλήματα ενώ θα μπορούσε να
εκτοξεύσει τετραπλάσια, γιατί κατά τη διάρκεια της ανεξάρτητης δράσης του τα
πυροβόλα του έπαθαν προσωρινή εμπλοκή. Επίσης δέχτηκε τέσσερα βλήματα μεγάλου
διαμετρήματος και δεκαπέντε μικρού, αλλά οι ζημιές που υπέστη ήταν ελάχιστες.
Η πρώτη τουρκική μοίρα που, βγαίνοντας από
τα Στενά έστριψε προς την Τένεδο, χωρίς να ακολουθήσει τα θωρηκτά, συνάντησε
ομάδα ελληνικών πλοίων και επέστρεψε στον Ελλήσποντο μετά από μια μικρή
ανταλλαγή πυρών.
Απώλειες
Οι απώλειες των Οθωμανών ήταν 7 νεκροί και
αρκετοί τραυματίες από το Barbarossa το
οποίο υπέστη σημαντικές ζημιές στους λέβητες και το πυροβόλο των 280 χιλ.
αχρηστεύτηκε εντελώς. Επιπλέον το Torgut Reis
μέτρησε 51 νεκρούς και 40 τραυματίες που μεταφέρθηκαν στο νοσοκομειακό πλοίο Ρεσίτ Πασάς. Οι απώλειες του ελληνικού στόλου
ήταν 2 άντρες του πληρώματος νεκροί και 5 τραυματίες, ενώ τραυματίστηκε και
ένας ακόμη άντρας από το Σπέτσαι.
Η
επόμενη μέρα
Την επόμενη ημέρα ο Κουντουριώτης έστειλε
την αναφορά του στο Υπουργείο των Ναυτικών. Ο παράτολμος ελιγμός του θεωρήθηκε
ασυλλόγιστος ηρωισμός, και ακόμη και ο βασιλιάς Γεώργιος Α' του τηλεγράφησε συστήνοντάς
του σύνεση και ψυχραιμία. Ο Αβέρωφ ήταν
η ισχυρότερη μονάδα του στόλου και πιθανή απώλειά του θα ανέτρεπε τον
συσχετισμό δυνάμεων μεταξύ των δύο στόλων. Τον ελιγμό του Κουντουριώτη
δικαιολόγησε ο αντίπαλός του Ραμίζ Μπέης στο ναυτοδικείο όταν παραπέμφθηκε για την υποχώρηση
από την ναυμαχία, όπου απολογούμενος είπε ότι, αν δεν έστρεφε για να
απομακρυνθεί, θα βρισκόταν μεταξύ δύο πυρών από τον Ελληνικό στόλο που θα τον
εκμηδένιζαν. Ο Τούρκος ναύαρχος αθωώθηκε, καθόσον ο προϊστάμενός του υπουργός
τον είχε διατάξει εγγράφως να μην εκθέσει το στόλο σε θανατηφόρα πυρά.
