Στις
πρωτόγνωρες συνθήκες που έφερε η πανδημία του νέου κορωνοϊού, η
υπερκατανάλωση αρνητικών ειδήσεων μπορεί να επηρεάσει εντυπωσιακά την ψυχική
και κατ' επέκταση σωματική μας υγεία.
Υπάρχει κάτι σχετικά με την πανδημία COVID-19 που φαίνεται να δυσχεραίνει την κατάσταση και δεν είναι άλλο από τον τεράστιο όγκο πληροφοριών και ειδήσεων που λαμβάνουμε καθημερινά σχετικά με τον νέο κορωνοϊό.
Ο βομβαρδισμός νέων σχετικά με επιστημονικά ευρήματα, κρούσματα, θανάτους, πιθανά εμβόλια και τόσα ακόμη περί τον ιό, πιθανότατα ενεργοποιούν το φαινόμενο nocebo που, στον αντίποδα του placebo, κατά το οποίο ακόμη και ένα ψευδοφάρμακο μπορεί να έχει θετική επίδραση απλώς και μόνο χάρη στην πεποίθησή μας ότι λειτουργεί αποτελεσματικά στην υγεία μας, είναι ικανό να επιβαρύνει την υγεία μας με εμφάνιση ή επιδείνωση των ανεπιθύμητων συμπτωμάτων, ή ακόμη και να καταστείλει την αποτελεσματικότητα μιας θεραπείας.
Μολονότι το φαινόμενο δεν έχει διερευνηθεί επί τη βάσει στοιχείων σχετικά με την παρούσα συγκυρία, παρελθόντα παραδείγματα μπορούν να μας δώσουν μια αρκούντως ευκρινή εικόνα περί του τι μπορεί να συμβεί στην ψυχική και σωματική κατ’ επέκταση υγεία των ανθρώπων υπό τις δύσκολες τωρινές συνθήκες.
Υπάρχει κάτι σχετικά με την πανδημία COVID-19 που φαίνεται να δυσχεραίνει την κατάσταση και δεν είναι άλλο από τον τεράστιο όγκο πληροφοριών και ειδήσεων που λαμβάνουμε καθημερινά σχετικά με τον νέο κορωνοϊό.
Ο βομβαρδισμός νέων σχετικά με επιστημονικά ευρήματα, κρούσματα, θανάτους, πιθανά εμβόλια και τόσα ακόμη περί τον ιό, πιθανότατα ενεργοποιούν το φαινόμενο nocebo που, στον αντίποδα του placebo, κατά το οποίο ακόμη και ένα ψευδοφάρμακο μπορεί να έχει θετική επίδραση απλώς και μόνο χάρη στην πεποίθησή μας ότι λειτουργεί αποτελεσματικά στην υγεία μας, είναι ικανό να επιβαρύνει την υγεία μας με εμφάνιση ή επιδείνωση των ανεπιθύμητων συμπτωμάτων, ή ακόμη και να καταστείλει την αποτελεσματικότητα μιας θεραπείας.
Μολονότι το φαινόμενο δεν έχει διερευνηθεί επί τη βάσει στοιχείων σχετικά με την παρούσα συγκυρία, παρελθόντα παραδείγματα μπορούν να μας δώσουν μια αρκούντως ευκρινή εικόνα περί του τι μπορεί να συμβεί στην ψυχική και σωματική κατ’ επέκταση υγεία των ανθρώπων υπό τις δύσκολες τωρινές συνθήκες.
1) Το 2010, στις εκστρατείες κατά της αιολικής
ενέργειας στην Αυστραλία συμπεριλήφθηκε η διάδοση ειδήσεων σχετικά με το «σύνδρομο των ανεμογεννητριών», μια παθολογική κατάσταση που
προκαλούσαν υποτίθεται τα υποηχητικά κύματα που παρήγαν οι ανεμογεννήτριες.
Ταυτόχρονα, οι υγειονομικές αρχές κατέγραψαν έναν αυξημένο αριθμό καταγγελιών
σχετικά με αρρυθμίες, πονοκεφάλους ή ναυτία, όλα σχετιζόμενα στενά με το εν
λόγω σύνδρομο. Ωστόσο, οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι τα παράπονα προέρχονταν
κατά κύριο λόγο από περιοχές με ιστορικό στις εκστρατείας κατά της αιολικής
ενέργειας. Σε πειράματα που πραγματοποιήθηκαν, όπου ζητήθηκε σε τυχαίο δείγμα
να παρακολουθήσει τρομακτικές ειδήσεις σχετικά με τις αρνητικές επιπτώσεις που
προκαλούν τα αιολικά πάρκα, τα υποκείμενα ανέφεραν πολλά συμπτώματα, με τους
ερευνητές να καταλήγουν πως το σύνδρομο των ανεμογεννητριών προκλήθηκε από την
παραπληροφόρηση.
2) Έρευνα του 2018, διαπίστωσε ότι σε χώρες όπου σημειώνονταν περισσότερα αποτελέσματα σχετικά με τις ανεπιθύμητες παρενέργειες των στατινών στη μηχανή αναζήτησης Google, υπήρχαν περισσότερες πιθανότητες οι κάτοικοι να αναφέρουν δυσανεξία στις στατίνες. Οι συγγραφείς της μελέτης κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι η online υπερπληροφόρηση οδήγησε στην παραπάνω κατάσταση.
3) Σε μια μεγάλη μελέτη που εξέτασε το θάνατο 28.169 Αμερικανοκινέζων ενηλίκων στην Καλιφόρνια, οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι άτομα με ισχυρή πίστη σε θεωρίες της κινεζικής αστρολογίας που τους ήθελαν ιδιαίτερα ευαίσθητους σε ορισμένες παθολογικές καταστάσεις – λόγω του έτους γέννησής τους – πέθαναν σημαντικά νωρίτερα (1,3 -4,9 έτη) από ανθρώπους με την ίδια κατάσταση υγείας και διαφορετική ημερομηνία γέννησης. Οι ερευνητές κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι «ψυχο-πολιτισμικοί παράγοντες» (πίστη στην κινεζική αστρολογία) επηρέασαν τους δείκτες θνησιμότητας.
2) Έρευνα του 2018, διαπίστωσε ότι σε χώρες όπου σημειώνονταν περισσότερα αποτελέσματα σχετικά με τις ανεπιθύμητες παρενέργειες των στατινών στη μηχανή αναζήτησης Google, υπήρχαν περισσότερες πιθανότητες οι κάτοικοι να αναφέρουν δυσανεξία στις στατίνες. Οι συγγραφείς της μελέτης κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι η online υπερπληροφόρηση οδήγησε στην παραπάνω κατάσταση.
3) Σε μια μεγάλη μελέτη που εξέτασε το θάνατο 28.169 Αμερικανοκινέζων ενηλίκων στην Καλιφόρνια, οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι άτομα με ισχυρή πίστη σε θεωρίες της κινεζικής αστρολογίας που τους ήθελαν ιδιαίτερα ευαίσθητους σε ορισμένες παθολογικές καταστάσεις – λόγω του έτους γέννησής τους – πέθαναν σημαντικά νωρίτερα (1,3 -4,9 έτη) από ανθρώπους με την ίδια κατάσταση υγείας και διαφορετική ημερομηνία γέννησης. Οι ερευνητές κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι «ψυχο-πολιτισμικοί παράγοντες» (πίστη στην κινεζική αστρολογία) επηρέασαν τους δείκτες θνησιμότητας.
Τηρουμένων των
αναλογιών, ένα θετικό τεστ στον νέο κορωνοϊό σε συνδυασμό με κάποια πρώιμα συμπτώματα και τα μέσα
μαζικής ενημέρωσης να διαδίδουν ανησυχητικά νέα για την επίπτωση του ιού στην
ανθρώπινη υγεία, θα μπορούσε να επιδεινώσει τον βήχα, τον πυρετό, τους πόνους
και την δύσπνοια. Το σοκ που προκαλείται
από τις αρνητικές πληροφορίες, δύναται να επιφέρει μέχρι και τον θάνατο σε
ασθενείς με σοβαρά υποκείμενα νοσήματα, αυξάνοντας τις καρδιακές διαταραχές
είτε επιβαρύνοντας το αναπνευστικό σύστημα που έχει ήδη μολυνθεί από τον ιό.
Για όσους δεν μολύνθηκαν από τον κορωνοϊό, ο φόβος μετά την εμφάνιση ενός ήπιου συμπτώματος (ίσως από ένα κοινό κρυολόγημα) θα μπορούσε να επιδεινώσει την κατάσταση, να τους οδηγήσει ακόμη και στο νοσοκομείο με κίνδυνο να μολυνθούν εκεί εν τέλει από τον κορωνοϊό ή άλλα μικρόβια. Η κοινωνική απομόνωση που επιβλήθηκε σε πολλές χώρες, για την οποία γνωρίζουμε πως σχετίζεται με ασθένειες και θάνατο, θα μπορούσε να εντείνει τον παραπάνω κίνδυνο.
Φαινόμενο nocebo και ψυχογενής θάνατος
Όλο και περισσότερες πληροφορίες προσκομίζονται σχετικά με τη φύση και τη λειτουργία του φαινομένου nocebo. Οι αρνητικές πληροφορίες από μια έγκυρη πηγή μπορούν να κάνουν κάποιον να αναμένει νομοτελειακά ένα αρνητικό σύμπτωμα όπως πόνο ή δύσπνοια. Στη συνέχεια, εν είδει αυτοεκπληρούμενης προφητείας, η ίδια η αναμονή ίσως προκαλέσει το σύμπτωμα. Αυτή η αναμονή των συμπτωμάτων σχετίζεται με την παραγωγή νευροδιαβιβαστών που αυξάνουν την ευαισθησία στον πόνο και ενισχύουν την εμφάνιση άλλων συμπτωμάτων. Ο φόβος και το άγχος επιταχύνουν αυτή τη διαδικασία.
Σε ακραίες περιπτώσεις «ψυχογενούς θανάτου», ο φόβος ενεργοποιεί την αντίδραση «πάλης ή φυγής» (απόκριση fight-or-flight). Αυτό έχει ως αποτέλεσμα, μεταξύ άλλων, την επιτάχυνση του καρδιακού ρυθμού και την αύξηση της αρτηριακής πίεσης. Σε ορισμένες περιπτώσεις, μπορεί να οδηγήσει σε αρρυθμία (ακανόνιστους καρδιακούς παλμούς) έως και αγγειακή κατάρρευση, όπου το αίμα που φτάνει στα αιμοφόρα αγγεία δεν επαρκεί με αποτέλεσμα την κυριολεκτική κατάρρευσή τους.
Η επίδραση του φαινομένου nocebo είναι εντονότερη σε άτομα με υφιστάμενη ασθένεια, όπως μια ιογενής λοίμωξη, με τα πραγματικά συμπτώματα και τη συνειδητοποίηση του κινδύνου να εντείνονται.
Τέλος, είναι πιθανό να υπάρχουν πολιτισμικές παραλλαγές στην επίδραση του nocebo εν πανδημία COVID-19. Ο τρόπος που τα ΜΜΕ μεταδίδουν τις ειδήσεις καθώς και πώς αυτές κυκλοφορούν μεταξύ των ανθρώπων, διαφέρουν από χώρα σε χώρα. Επίσης, ο τρόπος με τον οποίο οι άνθρωποι αντιλαμβάνονται και αντιδρούν σε πληροφορίες που σχετίζονται με την υγεία είναι πολιτισμικά καθορισμένος, καθώς επίσης οι στρατηγικές αντιμετώπισης του φόβου και του θανάτου. Σε αυτό μπορεί εν μέρει να αποδοθεί και ο διαφορετικός δείκτης θνητότητας ανά χώρα, με τη Γερμανία να κυμαίνεται στο 2,7% και την Ιταλία στο 13,2%, έως 5,1% στις ΗΠΑ και 13,4% στο Ηνωμένο Βασίλειο.
Πώς αντιμετωπίζεται το φαινόμενο nocebo;
Σε πείραμα που συνέκρινε την αποτελεσματικότητα της ασπιρίνης με τη σουλφινπυραζόνη για τη θεραπεία καρδιακών παθήσεων, διαπιστώθηκε ότι οι ασθενείς που ενημερώθηκαν για τις παρενέργειες είχαν έξι φορές περισσότερες πιθανότητες να εγκαταλείψουν το πείραμα. Δεκάδες άλλες μελέτες έχουν δείξει ότι οι αρνητικές παρενέργειες είναι λιγότερες όταν οι ασθενείς δεν έχουν γνώση γι’ αυτές.
Τούτων δοθέντων και σε επίπεδο πολιτικής, μια εκστρατεία κυβερνητικών μηνυμάτων και δομών συναισθηματικής υποστήριξης προς διαμόρφωση της αντίληψης για τους κινδύνους σε ασθενείς κρίνεται παραπάνω από σημαντική. Σε ατομικό επίπεδο, ο περιορισμός στην πρόσληψη αρνητικών ειδήσεων είναι πιθανό να μειώσει τις διαστάσεις του φαινομένου nocebo.
Για όσους δεν μολύνθηκαν από τον κορωνοϊό, ο φόβος μετά την εμφάνιση ενός ήπιου συμπτώματος (ίσως από ένα κοινό κρυολόγημα) θα μπορούσε να επιδεινώσει την κατάσταση, να τους οδηγήσει ακόμη και στο νοσοκομείο με κίνδυνο να μολυνθούν εκεί εν τέλει από τον κορωνοϊό ή άλλα μικρόβια. Η κοινωνική απομόνωση που επιβλήθηκε σε πολλές χώρες, για την οποία γνωρίζουμε πως σχετίζεται με ασθένειες και θάνατο, θα μπορούσε να εντείνει τον παραπάνω κίνδυνο.
Φαινόμενο nocebo και ψυχογενής θάνατος
Όλο και περισσότερες πληροφορίες προσκομίζονται σχετικά με τη φύση και τη λειτουργία του φαινομένου nocebo. Οι αρνητικές πληροφορίες από μια έγκυρη πηγή μπορούν να κάνουν κάποιον να αναμένει νομοτελειακά ένα αρνητικό σύμπτωμα όπως πόνο ή δύσπνοια. Στη συνέχεια, εν είδει αυτοεκπληρούμενης προφητείας, η ίδια η αναμονή ίσως προκαλέσει το σύμπτωμα. Αυτή η αναμονή των συμπτωμάτων σχετίζεται με την παραγωγή νευροδιαβιβαστών που αυξάνουν την ευαισθησία στον πόνο και ενισχύουν την εμφάνιση άλλων συμπτωμάτων. Ο φόβος και το άγχος επιταχύνουν αυτή τη διαδικασία.
Σε ακραίες περιπτώσεις «ψυχογενούς θανάτου», ο φόβος ενεργοποιεί την αντίδραση «πάλης ή φυγής» (απόκριση fight-or-flight). Αυτό έχει ως αποτέλεσμα, μεταξύ άλλων, την επιτάχυνση του καρδιακού ρυθμού και την αύξηση της αρτηριακής πίεσης. Σε ορισμένες περιπτώσεις, μπορεί να οδηγήσει σε αρρυθμία (ακανόνιστους καρδιακούς παλμούς) έως και αγγειακή κατάρρευση, όπου το αίμα που φτάνει στα αιμοφόρα αγγεία δεν επαρκεί με αποτέλεσμα την κυριολεκτική κατάρρευσή τους.
Η επίδραση του φαινομένου nocebo είναι εντονότερη σε άτομα με υφιστάμενη ασθένεια, όπως μια ιογενής λοίμωξη, με τα πραγματικά συμπτώματα και τη συνειδητοποίηση του κινδύνου να εντείνονται.
Τέλος, είναι πιθανό να υπάρχουν πολιτισμικές παραλλαγές στην επίδραση του nocebo εν πανδημία COVID-19. Ο τρόπος που τα ΜΜΕ μεταδίδουν τις ειδήσεις καθώς και πώς αυτές κυκλοφορούν μεταξύ των ανθρώπων, διαφέρουν από χώρα σε χώρα. Επίσης, ο τρόπος με τον οποίο οι άνθρωποι αντιλαμβάνονται και αντιδρούν σε πληροφορίες που σχετίζονται με την υγεία είναι πολιτισμικά καθορισμένος, καθώς επίσης οι στρατηγικές αντιμετώπισης του φόβου και του θανάτου. Σε αυτό μπορεί εν μέρει να αποδοθεί και ο διαφορετικός δείκτης θνητότητας ανά χώρα, με τη Γερμανία να κυμαίνεται στο 2,7% και την Ιταλία στο 13,2%, έως 5,1% στις ΗΠΑ και 13,4% στο Ηνωμένο Βασίλειο.
Πώς αντιμετωπίζεται το φαινόμενο nocebo;
Σε πείραμα που συνέκρινε την αποτελεσματικότητα της ασπιρίνης με τη σουλφινπυραζόνη για τη θεραπεία καρδιακών παθήσεων, διαπιστώθηκε ότι οι ασθενείς που ενημερώθηκαν για τις παρενέργειες είχαν έξι φορές περισσότερες πιθανότητες να εγκαταλείψουν το πείραμα. Δεκάδες άλλες μελέτες έχουν δείξει ότι οι αρνητικές παρενέργειες είναι λιγότερες όταν οι ασθενείς δεν έχουν γνώση γι’ αυτές.
Τούτων δοθέντων και σε επίπεδο πολιτικής, μια εκστρατεία κυβερνητικών μηνυμάτων και δομών συναισθηματικής υποστήριξης προς διαμόρφωση της αντίληψης για τους κινδύνους σε ασθενείς κρίνεται παραπάνω από σημαντική. Σε ατομικό επίπεδο, ο περιορισμός στην πρόσληψη αρνητικών ειδήσεων είναι πιθανό να μειώσει τις διαστάσεις του φαινομένου nocebo.
